1. Hoa Kỳ – Xử lý nghiêm, phạt nặng cả hành vi “thổi phồng”
Tại Mỹ, Cơ quan Thương mại Liên bang (FTC) có quy định rất rõ:
Người nổi tiếng, KOLs, Influencers phải công khai rõ ràng mối quan hệ tài chính với nhãn hàng, không được nói sai sự thật, không được phóng đại công dụng.
Nếu vi phạm, người có hành vi vi phạm có thể bị phạt hành chính lên đến 50.000 USD mỗi lần vi phạm và buộc gỡ bỏ nội dung, đính chính công khai. Họ cũng có thể bị người tiêu dùng kiện tập thể đòi bồi thường dân sự.
Ví dụ: Năm 2021, Kim Kardashian bị chỉ trích vì quảng bá một đồng tiền mã hóa gây lỗ nặng cho người đầu tư. Dù không bị truy cứu hình sự, cô phải nộp phạt 1,26 triệu USD cho SEC vì “thiếu minh bạch và gây hiểu lầm”.
2. Hàn Quốc – Coi là hành vi lừa đảo nếu quảng cáo sai, phóng đại
Luật Hàn Quốc yêu cầu quảng cáo phải đúng nội dung cấp phép và người nổi tiếng chịu trách nhiệm cá nhân nếu quảng bá sai sự thật. Đặc biệt, nếu sản phẩm gây thiệt hại cho sức khỏe người tiêu dùng, có thể bị xử lý hình sự. Người quảng cáo phải hoàn trả thù lao + bồi thường cho người tiêu dùng.
Ví dụ: Năm 2020, nhiều nghệ sĩ Hàn bị kiện vì quảng cáo thực phẩm chức năng sai công dụng. Tòa yêu cầu hoàn trả tiền quảng cáo và bồi thường cho người tiêu dùng.
3. Trung Quốc – Cấm sóng, cấm hoạt động nếu quảng cáo hàng giả
Trung Quốc có quy định cực kỳ nghiêm về các hành vi vi phạm pháp luật liên quan đến người nổi tiếng. Nếu người nổi tiếng quảng cáo hàng giả, có thể bị cấm hoạt động nghệ thuật trong một thời gian dài; bị cắt hợp đồng, xóa tên khỏi các chương trình, nền tảng mạng xã hội.
Ngoài phạt hành chính, họ còn bị “xử lý xã hội” – tức là xóa hình ảnh khỏi truyền thông chính thống, gỡ tên khỏi các nền tảng (hay “phong sát”). Trong lĩnh vực báo chí, truyền hình và điện ảnh, phong sát là cấm tham gia công việc nhất định, cấm phổ biến ấn phẩm, một phần tin tức hay phát sóng chương trình hoặc cấm nghệ sĩ phạm pháp, không cho xuất hiện trên truyền hình.
Ví dụ: Tháng 5/2022, diễn viên Cảnh Điềm nổi tiếng ở Trung Quốc bị cơ quan quản lý thị trường phạt 7,2 triệu nhân dân tệ (hơn một triệu USD). Theo điều tra, cuối năm 2021, Cảnh Điềm ký hợp đồng làm đại diện hình ảnh cho công ty thực phẩm, quảng cáo một loại đồ ăn của công ty này “có tác dụng ngăn ngừa hấp thu mỡ và đường”.
Tuy nhiên chưa có báo cáo nào chứng minh sản phẩm đó có tác dụng này. Đây cũng là lần đầu một ngôi sao hạng A Cbiz bị phạt hành chính vì vi phạm luật quảng cáo
4. Nhật Bản – Đề cao đạo đức cá nhân, doanh nghiệp khởi kiện
Ở Nhật, dù ít khởi tố hình sự, nhưng người nổi tiếng có thể bị doanh nghiệp hoặc người tiêu dùng kiện dân sự nếu quảng cáo sai. Họ cũng bị ngừng hợp đồng, mất tư cách làm đại diện thương hiệu. Quan niệm phổ biến: “Người nổi tiếng không chỉ mang hình ảnh cá nhân mà còn đại diện cho uy tín quốc gia.”
5. EU – Quảng cáo sản phẩm y tế, sức khỏe phải được phê duyệt
Tại châu Âu, quảng cáo sản phẩm liên quan đến sức khỏe, y tế phải được phê duyệt nội dung bởi cơ quan chuyên môn. Người nổi tiếng không được phép tự ý phát ngôn công dụng ngoài phạm vi cho phép, kể cả chỉ “chia sẻ trải nghiệm”.
Vi phạm có thể bị phạt hàng trăm ngàn Euro; cấm quảng cáo trong nhiều năm và chịu trách nhiệm liên đới nếu sản phẩm gây hậu quả nghiêm trọng.
Kết luận – Việt Nam cần học gì?
Qua các ví dụ trên, có thể thấy pháp luật các nước trên thế giới ngày càng siết chặt vai trò và trách nhiệm của người nổi tiếng trong quảng cáo. Không còn “quảng bá xong là xong”, mà phải chịu trách nhiệm đến cùng nếu thông tin sai lệch gây hậu quả.
Việt Nam đã có khung pháp lý cơ bản (Luật Quảng cáo, Luật Bảo vệ người tiêu dùng, Bộ luật Dân sự, Bộ luật hình ), nhưng chưa có chế tài đủ mạnh với người nổi tiếng; chưa có tiền lệ xử lý hình sự nghiêm minh để răn đe; còn thiếu quy định cụ thể về mức trách nhiệm nếu nhận thù lao cao, hưởng hoa hồng theo doanh số.
Vì vậy, cần:
– Bổ sung luật – quy trách nhiệm pháp lý rõ ràng cho KOL, nghệ sĩ.
– Tăng cường truyền thông về đạo đức quảng cáo.
Và hơn hết, chính người nổi tiếng cần hiểu: không ai có quyền “bán rẻ” lòng tin cộng đồng vì vài đồng quảng cáo.
