Nghe qua, “định tội” có vẻ là một thao tác kỹ thuật pháp lý đơn thuần – chiếu luật, đối chiếu hành vi, gán tội danh. Nhưng trong thực tiễn tố tụng hình sự, đây lại là một trong những khâu nhạy cảm và phức tạp nhất, nơi pháp lý không chỉ đòi hỏi kiến thức mà còn thử thách cả đạo đức nghề nghiệp và tinh thần bảo vệ công lý của điều tra viên, kiểm sát viên, thẩm phán – và đặc biệt là luật sư.
Định tội là gì? Vì sao là “dễ mà khó”?
Định tội là việc xác định chính xác tội danh phù hợp với hành vi phạm tội cụ thể, căn cứ theo luật hình sự hiện hành. Về nguyên lý, đây là quy trình rõ ràng: đối chiếu hành vi với cấu thành tội phạm được luật định. Tuy nhiên:
-
Dễ, vì hệ thống pháp luật hình sự đã quy định đầy đủ, có phân loại tội danh, khung hình phạt và hướng dẫn áp dụng.
-
Khó, vì trong thực tiễn, một hành vi cụ thể có thể nằm ở ranh giới giữa nhiều tội danh khác nhau – đôi khi chỉ khác nhau ở động cơ, hậu quả, hay mức độ nguy hiểm.
Ví dụ điển hình là một vụ xô xát có hung khí: đó là “cố ý gây thương tích” hay là “giết người chưa đạt”? Là “phòng vệ chính đáng vượt quá” hay là hành vi hành hung có chủ đích? Ranh giới pháp lý giữa các tội danh này không chỉ mỏng mà còn dễ bị uốn nắn bởi quan điểm chủ quan trong tố tụng.
Ranh giới mong manh – Hệ lụy từ sai lầm trong định tội
Sai lầm trong định tội không đơn thuần là lỗi kỹ thuật, mà có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng: người vô tội bị kết án, kẻ phạm tội bị xử sai tội danh, làm sai lệch bản chất vụ án và làm xói mòn niềm tin vào công lý.
Một số hiện tượng đáng lo ngại trong thực tiễn:
-
Có nơi “nâng tội” để đủ điều kiện tạm giam.
-
Có nơi chọn tội danh dễ buộc tội hơn là truy xét đúng bản chất.
-
Có trường hợp định tội dựa vào kinh nghiệm chủ quan thay vì chứng cứ khách quan.
Luật sư – Người kiểm chứng định tội bằng lương tâm và lý trí
Với tư cách là luật sư bào chữa, tôi đã từng tham gia nhiều vụ án mà thân chủ bị định tội sai hoặc bị truy tố theo tội danh không phản ánh đúng bản chất hành vi. Khi đó, vai trò của luật sư không chỉ là phản biện pháp lý, mà còn là tiếng nói bảo vệ công lý trong một tiến trình đôi khi chưa thật sự cân bằng.
Tôi đã từng:
-
Kiến nghị chuyển tội danh từ “giết người” sang “cố ý gây thương tích” khi đủ cơ sở chứng minh không có ý định tước đoạt mạng sống.
-
Đề nghị trả hồ sơ điều tra bổ sung vì việc định tội còn mơ hồ.
-
Trình bày và chứng minh các tình tiết loại trừ trách nhiệm hình sự như phòng vệ chính đáng hay tình thế cấp thiết.
Có phiên tòa tôi phải tranh luận nhiều lần, vận dụng cả lý lẽ pháp luật lẫn thực tiễn xã hội để bảo vệ thân chủ. Có khi được HĐXX chấp nhận – nhưng cũng có khi thất bại, để lại trong tôi sự day dứt không nguôi.
Khi tòa tuyên đúng tội – Không phải là chiến thắng của luật sư, mà là chiến thắng của công lý
Tôi nhớ một vụ án, thân chủ bị truy tố về tội “Cướp tài sản” với tình tiết định khung rất nghiêm trọng. Nhưng sau quá trình tranh tụng, tòa án đã tuyên chuyển sang “Lừa đảo chiếm đoạt tài sản” – tội danh đúng hơn với hành vi và có mức hình phạt nhẹ hơn đáng kể.
Khoảnh khắc ấy, tôi không nghĩ rằng mình “thắng kiện”. Tôi chỉ cảm thấy rằng: công lý đã không bị lãng quên. Đó là thứ mà bất kỳ luật sư nào chân chính đều hướng đến – không phải thắng – mà là đúng người, đúng tội, đúng pháp luật.
Kết luận: “Định tội” – nơi lương tri và pháp lý gặp nhau
Trong tiến trình tố tụng hình sự, định tội là một điểm nút quan trọng – nơi mà tri thức pháp luật, bản lĩnh nghề nghiệp và lương tâm con người cùng lúc được thử thách. Mỗi quyết định định tội không chỉ là kết quả phân tích pháp lý, mà còn là sự soi chiếu của công lý.
“Dễ mà khó” – bởi vì đằng sau mỗi hành vi là một con người. Và vì thế, định tội – hơn cả một kỹ năng – chính là biểu hiện cao nhất của công lý có lương tâm.
Thông tin liên hệ:
– Văn phòng luật sư Đồng Đội (Đoàn luật sư TP. Hà Nôi): P2708, Tòa nhà VP3 Bán đảo Linh Đàm, Hoàng Liệt, Hoàng Mai, Hà Nội
– Điện thoại: 0936.026.559
– Email: tranxuantien1964@gmail.com
– Website: https://dongdoilaw.vn
– Facebook: https://www.facebook.com/dongdoilaw
– Youtube: https://www.youtube.com/c/VănphòngluậtsưĐồngĐội
– Tiktok: https://www.tiktok.com/@vpls_dongdoi
-
