Hiện nay, hộ kinh doanh là một trong những mô hình phổ biến và đang tiếp tục phát triển tại Việt Nam. Với những đặc điểm như quy mô kinh doanh nhỏ, cơ cấu tổ chức đơn giản, hộ kinh doanh cá thể phù hợp với đông đảo các hộ gia đình. Tuy nhiên trong quá trình kinh doanh luôn tiềm ẩn những rủi ro mà các cá nhân, hộ kinh doanh cần lưu ý để tránh những vấn đề pháp lý gây ảnh hưởng đến quyền lợi của mình, cũng như đảm bảo tuân thủ quy định pháp luật.
(Ảnh minh họa)
Quy định pháp luật về Hộ kinh doanh cá thể
Theo Điều 79 Nghị định 01/2021/NĐ-CP về đăng ký doanh nghiệp, hộ kinh doanh cá thể có thể được hiểu như sau:
“Hộ kinh doanh do một cá nhân hoặc các thành viên hộ gia đình đăng ký thành lập và chịu trách nhiệm bằng toàn bộ tài sản của mình đối với hoạt động kinh doanh của hộ. Trường hợp các thành viên hộ gia đình đăng ký hộ kinh doanh thì ủy quyền cho một thành viên làm đại diện hộ kinh doanh. Cá nhân đăng ký hộ kinh doanh, người được các thành viên hộ gia đình ủy quyền làm đại diện hộ kinh doanh là chủ hộ kinh doanh.”
Như vậy, hộ kinh doanh là tổ chức do một cá nhân hoặc hộ gia đình gồm các cá nhân là công dân Việt Nam đã đủ độ tuổi theo quy định và có đầy đủ năng lực hành vi dân sự, đồng thời chịu trách nhiệm bằng chính tài sản của mình. Hộ kinh doanh do một cá nhân làm chủ hộ. Đó có thể là cá nhân đăng ký kinh doanh cho hộ gia đình hoặc người được các thành viên hộ gia đình ủy quyền.
Trước đó, Nghị định 78/2015/NĐ-CP quy định hộ kinh doanh chỉ có tối đa 10 lao động. Nếu trên mức này, hộ kinh doanh bắt buộc phải chuyển đổi thành doanh nghiệp. Tuy nhiên, khi Nghị định 01/2021/NĐ-CP ra đời thay thế cho Nghị định 78/2015/NĐ-CP đã không đề cập đến quy định giới hạn này. Như vậy, từ 04/01/2021 hộ kinh doanh được thuê trên 10 lao động.
Quyền và nghĩa vụ của Hộ kinh doanh
Tại Điều 81 Nghị định 01/2021/NĐ-CP quy định quyền và nghĩa vụ của chủ hộ kinh doanh, thành viên hộ gia đình tham gia đăng ký hộ kinh doanh.
Theo đó, chủ hộ kinh doanh thực hiện các nghĩa vụ về thuế, các nghĩa vụ tài chính và các hoạt động kinh doanh của hộ kinh doanh theo quy định. Trong quá trình tố tụng, đại diện hộ kinh doanh tham gia với tư cách người yêu cầu giải quyết việc dân sự, nguyên đơn, bị đơn, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan trước Trọng tài, Tòa án và các quyền và nghĩa vụ khác theo quy định. Chủ hộ kinh doanh và các thành viên của hộ kinh doanh vẫn sẽ phải chịu trách nhiệm với các nghĩa vụ tài chính phát sinh từ hoạt động kinh doanh mặc dù họ không trực tiếp quản lý, điều hành việc kinh doanh.
Thực tiễn các vấn đề có thể xảy ra với hộ kinh doanh
Về vấn đề trách nhiệm tài sản của hộ kinh doanh
Trách nhiệm của hộ kinh doanh là vấn đề rất cần lưu ý. Do trong quá trình kinh doanh, hộ kinh doanh có thể gặp phải các rủi ro như thua lỗ hay tranh chấp pháp lý. Theo khoản 1 Điều 79 quy định: “Hộ kinh doanh do một cá nhân hoặc các thành viên hộ gia đình đăng ký thành lập và chịu trách nhiệm bằng toàn bộ tài sản của mình đối với hoạt động kinh doanh của hộ”. Đồng thời Điều 81 cũng quy định “Chủ hộ kinh doanh, các thành viên hộ gia đình tham gia đăng ký hộ kinh doanh chịu trách nhiệm đối với các hoạt động kinh doanh của hộ kinh doanh”. Như vậy, trong hoạt động kinh doanh của hộ nếu phát sinh các nghĩa vụ tài chính thì không chỉ chủ hộ kinh doanh mà toàn bộ thành viên của hộ cũng phải chịu trách nhiệm bằng toàn bộ tài sản của mình. Mô hình hộ kinh doanh gắn liền với một cá nhân hoặc một nhóm cá nhân. Do không có sự tách bạch rõ ràng giữa tài sản cá nhân và tài sản của hộ kinh doanh nên các thành viên của hộ kinh doanh phải chịu trách nhiệm liên đới nhằm tránh các rủi ro cho bên thứ ba khi tham gia vào các giao dịch dân sự với họ
Với quy định này, các chủ thể kinh doanh cần cân nhắc kỹ lưỡng trong mọi hoạt động kinh doanh của mình. Đồng thời, bên thứ ba cũng cần lưu ý để tránh các rủi ro phát sinh từ hợp đồng giao dịch đối với hộ kinh doanh cá thể. Hiện nay, một số hộ kinh doanh, khi xảy ra tranh chấp, rủi ro phát sinh, một số thành viên của hộ có suy nghĩ rằng ai làm chủ hộ kinh doanh thì phải chịu trách nhiệm với các khoản nợ và nghĩa vụ tài chính. Những hiểu nhầm này không chỉ gây ra khó khăn, phiền hà trong việc hoàn thành nghĩa vụ thanh toán mà còn gây ra sự bất đồng, mâu thuẫn trong nội bộ hộ kinh doanh. Do đó, mỗi cá nhân khi tham gia vào loại mô hình kinh doanh này cần lưu tâm tìm hiểu những vấn đề pháp lý có thể ảnh hưởng trực tiếp đến quyền, lợi của mình.
Về đăng ký doanh nghiệp
Về mặt nguyên tắc, cá nhân, tổ chức thành lập hộ kinh doanh phải đăng ký kinh doanh theo quy định của pháp luật. Tuy nhiên tại khoản 2 Điều 79 Nghị định 01/2021/NĐ-CP quy định 5 trường hợp hộ kinh doanh không bắt buộc đăng ký kinh doanh:“Hộ gia đình sản xuất nông, lâm, ngư nghiệp, làm muối và những người bán hàng rong, quà vặt, buôn chuyến, kinh doanh lưu động, kinh doanh thời vụ, làm dịch vụ có thu nhập thấp không phải đăng ký hộ kinh doanh, trừ trường hợp kinh doanh các ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện”. Vậy nhưng trên thực tế, có những hộ kinh doanh tuy đã hoạt động kinh doanh lâu năm nhưng không đăng ký dù không thuộc các trường hợp nói trên. Một số hộ kinh doanh thiếu hiểu biết về ngành nghề, phạm vi kinh doanh cũng như vốn tiếp cận pháp luật, có suy nghĩ rằng với quy mô chưa lớn nên không cần đăng ký. Một số khác lại không thực hiện đăng ký kinh doanh bởi lo sợ thủ tục phức tạp làm mất thời gian. Với hành vi không đăng ký kinh doanh,theo quy định tại khoản 1 Điều 62 Nghị định 122/2021/NĐ-CP, áp dụng mức phạt tiền từ 5.000.000 đồng đến 10.000.000 đồng đối với hộ kinh doanh không đăng ký thành lập trong những trường hợp phải đăng ký theo quy định. Ngoài hình thức phạt tiền, hộ kinh doanh còn phải thực hiện biện pháp khắc phục hậu quả là buộc phải đăng ký kinh doanh theo quy định pháp luật.
(Ảnh minh họa)
Về thuế và kế toán
Trong quá trình hoạt động kinh doanh hộ kinh doanh có phát sinh nghĩa vụ thuế phải nộp, trong trường hợp hộ không thực hiện các nghĩa vụ về thuế có thể bị xử lý vi phạm hành chính theo quy định tại điểm a) khoản 2 Điều 41 Thông tư 166/2013/TT-BTC. Cá nhân, tổ chức ngoài việc phải nộp đủ thuế còn phải nộp tiền chậm nộp tiền phạt theo mức 0,05%/ngày tính trên tổng số tiền phạt chưa nộp.
Đối với hoạt động kế toán, Hộ kinh doanh không bắt buộc phải duy trì sổ sách kế toán đầy đủ như doanh nghiệp. Tuy nhiên, việc thiếu hệ thống ghi chép cẩn thận có thể dẫn đến sai sót trong quản lý doanh thu, chi phí, và lợi nhuận. Điều này gây khó khăn khi giải trình với cơ quan thuế. Bên cạnh đó, nếu không lưu giữ hóa đơn, chứng từ mua bán hàng hóa hoặc dịch vụ, hộ kinh doanh có thể bị coi là không minh bạch về tài chính, dẫn đến khả năng bị kiểm tra thuế thường xuyên hơn.
Như vậy, thực tiễn kinh doanh cho thấy tầm quan trọng của mô hình hộ kinh doanh trong sự phát triển tổng thể của nền kinh tế tại Việt Nam. Tuy nhiên hộ kinh doanh cũng tiềm ẩn những rủi ro pháp lý xuất phát từ các đặc điểm cơ bản của mô hình này. Việc cập nhật kiến thức pháp luật không chỉ giúp các hộ kinh doanh tránh những sai lầm không đáng có mà còn góp phần làm cho mô hình hộ kinh doanh ngày càng phát triển hơn nữa trong tương lai.
Thế Duy – Thực tập sinh Văn phòng luật sư Đồng Đội
Thông tin liên hệ:
Văn phòng luật sư Đồng Đội: P2708, Tòa nhà VP3 Bán đảo Linh Đàm, Hoàng Liệt, Hoàng Mai, Hà Nội
Điện thoại: 0936.026.559 – Email: tranxuantien1964@gmail.com
Website: https://dongdoilaw.vn
Facebook: https://www.facebook.com/dongdoilaw
Youtube: https://www.youtube.com/c/VănphòngluậtsưĐồngĐội
Tiktok: https://www.tiktok.com/@vpls_dongdoi
