Với sự phát triển kinh tế – xã hội, giá trị đất đai cũng tăng lên đáng kể, dẫn đến tranh chấp đất đai, đặc biệt là di sản thừa kế, ngày càng trở nên phổ biến và phức tạp.
Luật sư Trần Xuân Tiền – Trưởng văn phòng luật sư Đồng Đội, Đoàn Luật sư TP. Hà Nội, đã nhiều lần tiếp nhận các vụ việc thừa kế mà xung đột giữa anh em, người thân dẫn đến những hệ quả đau lòng. Luật sư chia sẻ: “Không đòi chia thừa kế không có nghĩa là không có quyền hay thiếu hiểu biết, mà là nhường nhịn để giữ gìn tình cảm gia đình.”
Thực trạng tranh chấp về phân chia di sản thừa kế
Trong quá trình hoạt động, Văn phòng luật sư Đồng Đội đã tiếp nhận nhiều vụ việc liên quan đến tranh chấp đất đai, ngoài những vụ tranh chấp đất đai giáp ranh, liền kề giữa hàng xóm thì chủ yếu là tranh chấp di sản thừa kế do ông bà, cha mẹ để lại. Có nhiều gia đình chọn cách giải quyết mâu thuẫn bằng nộp đơn khởi kiện tại tòa; dùng bạo lực, côn đồ để giải quyết mâu thuẫn hay thuê người đến dọa nạt, hành hung người nhà… chỉ để nhận lại vài mét đất ruộng, đất ở là di sản mà cha mẹ để lại. Những trường hợp như vậy, dù thắng hay thua, cũng đều để lại nỗi đau tinh thần và cả sức khỏe cho những người trong cuộc, đáng tiếc hơn là họ đã đánh mất một thứ tình cảm gia đình thiêng liêng lớn lao, không vật chất nào sánh bằng.
Nguyên nhân của những tranh chấp trên đến từ nhiều phía. Trong đó một phần là do phong tục tập quán, những bậc cha mẹ hoặc vợ chồng không có thói quen lập di chúc để lại tài sản cho nhau hoặc cho ai đó khi còn khỏe mạnh, minh mẫn. Điều này càng thể hiện rõ ở vùng nông thôn, mọi người quen ứng xử với nhau theo phong tục, tập quán, truyền thống, đạo đức của dòng họ, gia đình.
Ngoài ra, mặt trái của sự phát triển kinh tế – xã hội khiến giá trị đạo đức và sự gắn kết giữa các thành viên gia đình của một bộ phận người dân không được bền chặt, dễ bị tác động bởi vật chất. Họ đặt giá trị vật chất lên cao hơn giá trị tinh thần và tình cảm gia đình, vì thế những trường hợp tranh chấp xảy ra đều là do anh em không tự thỏa thuận được, sự thỏa thuận không công bằng dẫn tới không đồng thuận, lợi dụng sự thiếu hiểu biết của những đồng thừa kế cùng hàng hoặc cậy quyền, tham lam, bất chấp pháp luật, tình thân…
Trong đó, đáng lo ngại nhất, gây bức xúc nhất là do lòng tham, lợi dụng mối quan hệ xã hội rộng để lo lót, bóp méo sự thật để được pháp luật công nhận di sản đó của riêng mình thông qua việc làm di chúc, biên bản họp hội đồng gia tộc, tặng cho tài sản giả, giả mạo chữ ký…
Như vụ việc mà Luật sư Trần Xuân Tiền trực tiếp thực hiện: Người anh đã dành nhiều công sức chăm sóc bố mẹ suốt thời gian họ còn sống, nên bố mẹ quyết định để lại cho anh mảnh đất. Trái lại, người em không tham gia chăm sóc bố mẹ, thậm chí không biết chính xác nơi an nghỉ của bố mẹ mình. Sau khi bố mẹ mất, tranh chấp về mảnh đất xảy ra giữa hai anh em, người em khởi kiện ra Tòa và yêu cầu chia di sản thừa kế. Mối quan hệ ruột thịt trở nên căng thẳng đến mức hai người không còn nhìn mặt nhau, ngay cả khi người anh qua đời, người em cũng không đến viếng và thắp một nén nhang cho anh. Tranh chấp thừa kế đã khiến mối quan hệ anh em bị rạn nứt hoàn toàn. Một phần vì tài sản, một phần vì những tổn thương tình cảm dồn nén qua năm tháng, tình thân gia đình đã bị bỏ lại phía sau chỉ vì tranh chấp quyền lợi. Câu chuyện không chỉ là về tranh chấp tài sản mà còn là sự mất mát đáng tiếc của tình nghĩa anh em, một giá trị tinh thần không thể đo đếm hay mua bán.
Hay vụ án 3 người con gái đổ xăng đốt mẹ tại tỉnh Hưng Yên do mâu thuẫn trong việc thừa kế quyền sử dụng đất. Sau khi chồng mất, gia đình vẫn ở đó. Đến khi con gái đi lấy chồng, do nhu cầu mong muốn được ở mặt đường, anh con trai và người mẹ đã lấp ao xây nhà mới. Tuy nhiên, từ khi xây nhà mới, chị em trong gia đình bắt đầu nảy sinh mâu thuẫn. Cuối năm 2020, em gái út đã gửi đơn đề nghị lên UBND xã Trung Hoà đề nghị xin giải quyết phân chia thừa kế đất đai với lý do “tài sản bố để lại là của ba chị em nhưng mẹ và anh trai lấy làm tài sản riêng.” Vì lẽ đó, mà cả 3 chị em gái không bằng lòng. Vụ việc đã được UBND xã tổ chức hòa giải 3 lần nhưng không thành. Gia đình xin tự giải quyết nội bộ nhưng rạn nứt giữa các thành viên trong gia đình ngày càng lớn. Đỉnh điểm là sáng ngày 30/20/2020, 3 người con gái mang theo 1 can xăng loại 10 lít đến nhà mẹ, đổ xăng xuống nền nhà rồi châm lửa đốt. Hậu quả, khiến người mẹ và 3 cô con gái bị thương phải đi cấp cứu. Tài sản thiệt hại do vụ cháy khoảng 50.000.000 đồng.” Sự việc tranh chấp di sản thừa kế này không những gây bất hòa nội bộ gia đình hơn nữa nó là thiệt hại về mạng người, về những giá trị nhân đạo, hiếu kính với cha mẹ từ ngàn đời nhưng chỉ vì mảnh đất mà bị xóa bỏ. Sự việc cũng gióng lên hồi chuông cảnh báo cho thế hệ ngày nay về lối sống ích kỉ, chỉ màng đến danh lợi trước mắt mà quên đi những điều tốt đẹp khác về công lao dưỡng dục của cha mẹ, về tình nghĩa “chị ngã em nâng” của dân tộc ta từ ngàn đời nay.
Quy định pháp luật hiện hành về thừa kế
Trên phương diện pháp lý, quyền thừa kế là một trong những chế định quan trọng được quy định trong Bộ luật dân sự 2015, theo đó: “Cá nhân có quyền lập di chúc để định đoạt tài sản của mình; để lại tài sản của mình cho người thừa kế theo pháp luật; hưởng di sản theo di chúc hoặc theo pháp luật”.
Từ quy định trên có thể thấy, mọi cá nhân, không phân biệt nam, nữ, tuổi tác, thành phần, tôn giáo, địa vị chính trị xã hội… đều có quyền để lại tài sản của mình cho người khác, cũng như quyền được hưởng di sản theo di chúc hoặc theo pháp luật. Trường hợp thừa kế theo di chúc, tức là khi có di chúc của người chết để lại, khi đó việc phân chia di sản phải tuân theo ý nguyện của người lập di chúc đã ghi rõ trong di chúc; còn trường hợp thừa kế theo pháp luật, tức là người chết không có di chúc để lại thì việc phân chia di sản sẽ theo hàng thừa kế, điều kiện và trình tự thừa kế do pháp luật quy định. Nếu phân chia theo pháp luật thì căn cứ vào Điều 651 Bộ luật dân sự 2015, những người thừa kế theo pháp luật được quy định theo thứ tự từ hàng thừa kế thứ nhất đến hàng thừa kế thứ 3; những người thừa kế cùng hàng được hưởng phần di sản bằng nhau.
Để thực hiện và đảm bảo quyền thừa kế của cá nhân, pháp luật dân sự cũng quy định về thời hiệu khởi kiện vụ án dân sự về quyền thừa kế. Cụ thể, theo Điều 623 Bộ luật dân sự 2015, thời hiệu khởi kiện để người thừa kế yêu cầu chia di sản là 30 năm đối với bất động sản, 10 năm đối với động sản, kể từ thời điểm mở thừa kế. Như vậy, nếu một trong những người thừa kế di sản, có yêu cầu chia di sản thừa kế thì có quyền yêu cầu Tòa án chia di sản trong thời hạn Luật quy định.
Hầu hết những bi kịch trong gia đình liên quan đến tranh chấp di sản thừa kế đều đến từ lỗi của những người đồng thừa kế khi họ không biết xử lý vấn đề cho đúng pháp luật, đạo lý, tập quán. Việc người chết không để lại di chúc hoặc di chúc không hợp pháp thì di sản được phân chia theo Điều 651 Bộ luật Dân sự 2015. Đó là nguyên tắc phân chia theo luật nên khi các bên không tự thống nhất phân chia với nhau được thì dựa vào quy định của điều luật để phân chia, kể cả có nộp đơn khởi kiện tại tòa thì tòa án cũng sẽ căn cứ vào điều luật này để phân chia. Mặt khác, lại mất rất nhiều thời gian chờ đợi, hầu tòa và tốn kém thêm án phí, lệ phí, chứ chưa nói tới tình thân bị sứt mẻ.
Lấy đạo lý để xử sự
Mâu thuẫn được giải quyết hợp tình, hợp lý hay trở thành bi kịch, đều đến từ cách ứng xử của những người trong cuộc. Nếu như những người đồng thừa kế trân trọng tình cảm gia đình, sống có tình yêu thương, biết nhường nhịn, thông cảm với nhau thì lời của cha mẹ nói ra khi còn sống, giá trị không thua kém bản di chúc có công chứng hay chứng thực. Khi đó, anh em cảm thấy thoải mái, sống đoàn kết yêu thương nhau, cha mẹ nơi suối vàng cũng yên lòng.
Có nhiều gia đình, họ coi trọng tình cảm anh em ruột thịt cao hơn giá trị vật chất nên khi cha mẹ mất, dù chẳng để lại di chúc mà anh em trong nhà vẫn đoàn kết, cùng ngồi lại thỏa thuận và thống nhất phân chia tài sản ra sao, tặng cho thế nào… Cũng có nhiều gia đình, một trong những đồng thừa kế từ chối nhận di sản của cha mẹ và chuyển hết quyền này cho một đồng thừa kế khác, đơn giản vì họ không muốn vì chút tài sản mà mất đoàn kết. Đồng nghĩa với việc, họ biết và hiểu rằng, tình cảm gia đình mới là thứ cần được trân trọng và gìn giữ, chứ không phải là những tài sản vật chất kia.
Trên thực tế còn muôn vàn lý do và nhiều tình tiết, sự kiện đau lòng trong các cuộc tranh chấp di sản thừa kế mà không thể liệt kê hết. Tuy nhiên, để hạn chế tình trạng tranh chấp, bất đồng trong lĩnh vực này cần phải có những giải pháp nhất định. Trong đó, ông bà/cha mẹ nếu có tài sản để lại cần xác định rõ tài sản nào là tài sản thừa kế và tiến hành lập di chúc hợp pháp, đúng thủ tục luật định, trong đó ghi rõ những người nào sẽ được hưởng di sản thừa kế, mức hưởng của họ là bao nhiêu và cần phải làm những thủ tục gì để hưởng thừa kế.
Di chúc nên được lập bằng hình thức văn bản có công chứng, chứng thực. Chỉ trong các trường hợp “cực chẳng đã” thì mới lập di chúc bằng miệng. Bên cạnh đó, các cơ quan chuyên môn, chính quyền địa phương cần quan tâm làm tốt công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật và công tác hòa giải cơ sở trong lĩnh vực thừa kế, từ đó kịp thời phát hiện và xử lý những vấn đề liên quan đến tranh chấp di sản thừa kế giữa các thành viên trong hộ gia đình.
Trong trường hợp có tranh chấp xảy ra, các bên có quyền lợi, nghĩa vụ nên ưu tiên việc thỏa thuận, giải quyết về mặt tình cảm để tìm ra tiếng nói chung trong vấn đề tranh chấp. Chỉ nên cân nhắc việc khởi kiện ra tòa án khi không còn sự lựa chọn nào khác, bởi kể cả khi vụ việc đã được tòa án giải quyết, thì tình cảm gia đình, anh em có thể sẽ không còn nữa. Tuy nhiên, cái gốc của mọi vấn đề vẫn nằm ở yếu tố gia đình. Nếu một gia đình có sự gắn kết, yêu thương bền chặt và được trau dồi, giáo dục từ nhỏ sẽ hiếm có trường hợp “anh em tương tàn vì tài sản”. Họ không thể nhẫn tâm thấy người thân mình khốn khổ hay dám làm trái với di nguyện của đấng sinh thành…
Qua những lần tham gia trực tiếp vào quá trình bảo vệ quyền lợi cho đương sự trong những vụ kiện tranh chấp di sản thừa kế, luật sư Trần Xuân Tiền – Trưởng văn phòng luật sư Đồng Đội có đôi điều muốn chia sẻ với độc giả: “Tài sản, tiền của ai cũng quý nhưng quý nhất vẫn là giá trị sống. Vì thế, mọi sự tính toán thiệt hơn sẽ dẫn tới quên mất anh em, khúc ruột trên khúc ruột dưới, quên mất cái thời củ khoai củ sắn chia đôi, quên mất cái điều giá như, tưởng như… Tất cả đều sẽ muộn và sẽ mất rất nhiều nếu như bạn và tôi không nhìn xa trông rộng, nhường nhịn thương yêu nhau như thuở nào. Tranh chấp thì ai cũng có lý và ai cũng bảo tôi đúng, và ai cũng muốn thắng, anh em cùng hàng thừa kế tranh chấp thì thường rất gay gắt.
Hãy tham khảo luật sư, chuyên gia, các nhà hòa giải để phân chia tài sản cho có lý có tình. Tranh chấp thì cái được chắc ít hơn cái mất. Cái gì của tổ tiên ông bà để lại nên chia đều là cái lộc, là cái tâm không nên tham vì các cụ dạy “tham thì thâm”. Hãy nhẹ nhàng với vật chất, giỏi thì ra xã hội mà tranh, mà kiếm, mà tìm, mà làm, mà lấy…!”.
Biên tập lại: Hà Tuyết – Thực tập sinh văn phòng luật sư Đồng Đội
Thông tin liên hệ:
Văn phòng luật sư Đồng Đội: P2708, Tòa nhà VP3 Bán đảo Linh Đàm, Hoàng Liệt, Hoàng Mai, Hà Nội
Điện thoại: 0936.026.559 – Email: tranxuantien1964@gmail.com
Website: https://dongdoilaw.vn
Facebook: https://www.facebook.com/dongdoilaw
Youtube: https://www.youtube.com/c/VănphòngluậtsưĐồngĐội
Tiktok: https://www.tiktok.com/@vpls_dongdoi
