Trong thực tiễn giải quyết tranh chấp tại Tòa án, hòa giải luôn được xem là một phương thức ưu tiên nhằm giúp các bên tìm được tiếng nói chung, hạn chế căng thẳng và tiết kiệm thời gian, chi phí tố tụng. Pháp luật dân sự Việt Nam không chỉ khuyến khích mà còn dành cơ chế đặc thù để công nhận giá trị pháp lý của các thỏa thuận hòa giải thành. Tuy nhiên, để được Tòa án ra quyết định công nhận, thỏa thuận đó phải đáp ứng nhiều điều kiện chặt chẽ, đồng thời các bên cũng cần nắm rõ sự khác biệt giữa việc dân sự và vụ án dân sự. Từ kinh nghiệm thực tiễn, có thể rút ra những điểm then chốt giúp luật sư và đương sự xử lý hiệu quả, tránh nhầm lẫn cũng như đảm bảo quyền lợi hợp pháp của mình.
1.Phân biệt cơ bản
Trong lĩnh vực tố tụng dân sự, có thể phân biệt hai dạng cơ bản là việc dân sự và vụ án dân sự. Việc dân sự được hiểu là những vấn đề phát sinh trong đời sống dân sự mà các bên không có tranh chấp gay gắt, chỉ cần Tòa án ghi nhận sự tự nguyện thỏa thuận. Chẳng hạn, khi hai vợ chồng cùng đồng ý chấm dứt quan hệ hôn nhân bằng hình thức thuận tình ly hôn, Tòa chỉ cần xem xét sự tự nguyện, tính hợp pháp của thỏa thuận về con chung, tài sản để ra quyết định công nhận. Tương tự, trong trường hợp các thành viên trong gia đình thống nhất phân chia di sản thừa kế sau khi có người thân qua đời, hoặc cha mẹ đồng ý thay đổi người trực tiếp nuôi con vì điều kiện chăm sóc của bên kia tốt hơn, Tòa án cũng chỉ làm thủ tục công nhận theo quy định của pháp luật.
Ngược lại, vụ án dân sự được khởi đầu bằng một tranh chấp cụ thể khi một bên nộp đơn khởi kiện và yêu cầu Tòa án giải quyết theo thủ tục xét xử. Ví dụ, khi anh em trong gia đình mâu thuẫn về việc chia di sản, một người không đồng ý với cách phân chia mà các thành viên khác đưa ra và buộc phải nhờ Tòa phân xử; hoặc khi hai bên ký hợp đồng mua bán nhưng xảy ra vi phạm nghĩa vụ thanh toán, một bên khởi kiện đòi tiền thì đây rõ ràng là vụ án dân sự. Ở dạng này, Tòa phải tiến hành thụ lý, hòa giải, nếu không đạt kết quả thì mở phiên tòa xét xử công khai để đưa ra bản án.
Tuy vậy, dù là việc dân sự hay vụ án dân sự thì cả hai đều có một điểm chung quan trọng: nếu các bên tự thỏa thuận được với nhau trên cơ sở tự nguyện, không vi phạm pháp luật và đạo đức xã hội, Tòa án đều có thể ban hành Quyết định công nhận hòa giải thành. Đây là một cơ chế đặc thù nhằm khuyến khích các bên giải quyết mâu thuẫn bằng sự đồng thuận, tránh kéo dài tố tụng, tiết kiệm thời gian và chi phí, đồng thời vẫn bảo đảm giá trị pháp lý của thỏa thuận khi đã được Tòa án xác nhận.
2.Điều kiện để tòa công nhận hòa giải thành
Để một thỏa thuận được Tòa án công nhận là hòa giải thành, trước hết phải bảo đảm yếu tố tự nguyện. Đây là nguyên tắc cơ bản trong tố tụng dân sự, phản ánh quyền tự định đoạt của các bên. Nếu một bên bị ép buộc, đe dọa, hay bị lừa dối khi đồng ý, thỏa thuận sẽ không được Tòa án chấp nhận.
Điều kiện tiếp theo là nội dung thỏa thuận phải hợp pháp, tức là không được vi phạm điều cấm của pháp luật, không trái đạo đức xã hội. Ví dụ, nếu các bên thỏa thuận chia tài sản bằng cách trốn tránh nghĩa vụ nộp thuế, hoặc đồng ý giao nuôi con cho một người không đủ điều kiện chăm sóc theo luật, thì Tòa sẽ không công nhận. Đây là bước “gạn lọc” quan trọng để bảo đảm sự thỏa thuận không chỉ thuận lòng đương sự mà còn phải phù hợp với chuẩn mực chung của xã hội.
Cuối cùng, thỏa thuận cần được thể hiện rõ ràng, cụ thể và có khả năng thi hành. Nếu nội dung chỉ dừng ở mức chung chung, mơ hồ, hoặc thiếu thông tin xác định thì sau này khi đưa ra cơ quan thi hành án sẽ gặp nhiều khó khăn. Chẳng hạn, trong việc phân chia di sản là quyền sử dụng đất, thỏa thuận phải ghi rõ diện tích, vị trí, ranh giới từng phần đất được chia, kèm theo hồ sơ đo đạc hợp lệ. Nếu chỉ nói “mỗi người một nửa” mà không chỉ định phần nào thì Tòa án không thể công nhận.
- Thực tiễn dễ nhầm lẫn
Trong thực tiễn giải quyết các vụ việc dân sự, có nhiều tình huống khiến đương sự và thậm chí cả người hành nghề luật dễ nhầm lẫn giữa vụ án dân sự và việc dân sự. Một ví dụ điển hình là trường hợp đơn phương ly hôn. Khi một bên vợ hoặc chồng khởi kiện yêu cầu ly hôn, Tòa án thụ lý vụ việc theo thủ tục của một vụ án dân sự. Tuy nhiên, trong quá trình hòa giải, nếu cả hai bên bất ngờ tìm được tiếng nói chung, đồng ý chấm dứt quan hệ hôn nhân và thống nhất rõ ràng về việc nuôi con, cấp dưỡng, chia tài sản, thì vụ việc sẽ không còn được xử lý như một vụ án nữa. Lúc này, Tòa án sẽ lập biên bản hòa giải thành và chuyển sang thủ tục công nhận thuận tình ly hôn – vốn được xem là một việc dân sự.
Một tình huống khác thường gặp là các tranh chấp liên quan đến hợp đồng, thừa kế hay đất đai. Ban đầu, khi có tranh chấp, vụ việc được khởi kiện và xử lý như một vụ án dân sự. Nhưng nếu trong quá trình tố tụng, các bên tự thương lượng và đạt được thỏa thuận toàn diện, Tòa án sẽ không cần mở phiên tòa xét xử. Thay vào đó, chỉ cần ra quyết định công nhận hòa giải thành. Quyết định này vừa có giá trị pháp lý ràng buộc, vừa giúp tiết kiệm thời gian, chi phí cho đương sự, đồng thời giảm tải cho hệ thống Tòa án.
- Kinh nghiệm thực tế từ hồ sơ
Trước hết, luật sư hoặc thư ký cần định hướng sớm cho đương sự. Nếu nhận thấy khả năng hòa giải cao, nên khuyên các bên chuẩn bị sẵn phương án thỏa thuận chi tiết. Khi Tòa án tổ chức buổi hòa giải, các bên có thể nhanh chóng đưa ra ý kiến thống nhất, tránh kéo dài thời gian và thủ tục tố tụng không cần thiết.
Một kinh nghiệm khác là hồ sơ, giấy tờ kèm theo phải đầy đủ. Trong nhiều trường hợp, các bên đã đồng ý miệng về cách giải quyết nhưng lại thiếu tài liệu chứng minh. Ví dụ, trong tranh chấp đất đai, thửa đất chưa được đo đạc hoặc chưa có giấy tờ xác minh quyền sử dụng; trong tranh chấp tài sản, giá trị và tình trạng tài sản chưa được làm rõ. Những thiếu sót này khiến Tòa không có căn cứ để ra quyết định công nhận, bởi thỏa thuận phải có tính khả thi và thi hành được.
Ngoài ra, khi lập biên bản hòa giải, các bên cần chú ý “khóa chặt” thỏa thuận. Điều này có nghĩa là phải ghi rõ ràng, cụ thể cách thức chia tài sản, phân định nghĩa vụ, thời hạn thực hiện, thậm chí cả phương thức thực hiện nghĩa vụ. Nếu nội dung thỏa thuận mơ hồ, sau này khi xảy ra tranh chấp mới, quyết định công nhận sẽ mất đi giá trị, gây tốn kém và phiền toái cho cả hai bên
– Văn phòng luật sư Đồng Đội (Đoàn luật sư TP. Hà Nôi): P2708, Tòa nhà VP3 Bán đảo Linh Đàm, Hoàng Liệt, Hoàng Mai, Hà Nội
– Điện thoại: 0936.026.559 – Email: tranxuantien1964@gmail.com
– Website: https://dongdoilaw.vn
– Facebook: https://www.facebook.com/dongdoilaw
– Youtube: https://www.youtube.com/c/VănphòngluậtsưĐồngĐội
– Tiktok: https://www.tiktok.com/@vpls_dongdoi
