Thực tế, nhiều người dù sở hữu tài sản lớn nhưng lại chưa kịp lo liệu việc thừa kế khi đối mặt với bệnh tật hoặc tuổi già sức yếu. Chỉ một chút chậm trễ hay thiếu hiểu biết pháp lý có thể dẫn đến tranh chấp kéo dài giữa người thân, rạn nứt tình cảm gia đình, thậm chí làm thất thoát của cải vật tư.
Vậy cần làm gì và làm như thế nào để giúp người trong tình trạng này giải quyết hợp lý, hợp pháp vấn đề tài sản? Dưới đây là những việc cần thiết nên thực hiện ngay.
1. Lập di chúc hợp pháp
Lập di chúc là cách thể hiện ý chí rõ ràng, minh bạch của người để lại tài sản, đồng thời là căn cứ pháp lý để tránh mâu thuẫn giữa những người thân sau khi họ qua đời. Theo Điều 627 BLDS 2015, di chúc phải được lập thành văn bản.
Di chúc phải được lập thành văn bản (ảnh minh họa)
Trong trường hợp tính mạng một người bị cái chết đe doạ, không thể lập di chúc bằng văn bản, pháp luật cho phép lập di chúc miệng. Di chúc miệng chỉ có hiệu lực khi có ít nhất hai người làm chứng và phải ghi chép lại, sau đó công chứng trong vòng 5 ngày (Khoản 5 Điều 630 BLDS 2015).
Cần phải lưu ý rằng người lập di chúc phải còn minh mẫn, không bị ép buộc hay lừa dối thì di chúc mới có hiệu lực pháp lý.
Trong thực tế, từng có vụ việc người cha lập di chúc miệng trên giường bệnh, giao căn nhà cho con trai út chăm sóc. Di chúc được ghi âm nhưng không có người làm chứng hợp pháp. Vì vậy Tòa tuyên vô hiệu di chúc do không đáp ứng đủ điều kiện về mặt hình thức, tài sản sẽ chia đều cho các con theo pháp luật.
Như vậy khi lập di chúc cần phải lưu ý các điều kiện về nội dung, hình thức để di chúc có hiệu lực pháp luật. Chỉ khi đáp ứng đầy đủ các điều kiện này, di chúc mới có thể bảo vệ quyền lợi của người lập di chúc cũng như người thừa kế.
2. Lập hợp đồng tặng cho tài sản
Trong trường hợp người sở hữu tài sản không muốn chờ đến khi qua đời mới tiến hành phân chia của cải, họ có thể lựa chọn phương án lập hợp đồng tặng cho tài sản. Đây là hình thức chuyển quyền sở hữu ngay khi còn sống, thông qua một hợp đồng có công chứng hợp pháp.
Việc này đặc biệt phù hợp khi người bệnh lo ngại tình trạng sức khỏe xấu đi và muốn đảm bảo tài sản được chuyển giao đúng người mình tin tưởng mà không phải thông qua thủ tục thừa kế phức tạp sau này.
Tuy nhiên, cần lưu ý rằng sau khi hoàn tất thủ tục tặng cho, người tặng sẽ không còn quyền sở hữu hay kiểm soát tài sản đó nữa. Vì vậy, cần cân nhắc kỹ giữa tặng cho và lập di chúc, đặc biệt trong các trường hợp người nhận có thể thay đổi thái độ hoặc không giữ đúng đạo lý sau khi nhận quyền sở hữu.
3. Lập giấy uỷ quyền
Nếu người sở hữu tài sản vẫn còn minh mẫn nhưng sức khỏe suy yếu, không thể trực tiếp thực hiện các thủ tục hành chính hoặc giao dịch, thì có thể lập giấy ủy quyền.
Bên được ủy quyền thực hiện công việc nhân danh bên ủy quyền (ảnh minh họa)
Giấy uỷ quyền là văn bản pháp lý cho phép người được ủy quyền thay mặt người ủy quyền thực hiện các công việc cụ thể như: giao dịch ngân hàng, sang tên sổ đỏ, làm hồ sơ đất đai, quản lý tài sản hoặc giải quyết thủ tục hành chính. Đây được xem là một dạng hợp đồng ủy quyền theo quy định tại Điều 562 Bộ luật Dân sự 2015, trong đó bên ủy quyền giao cho bên được ủy quyền thực hiện công việc nhân danh mình.
Hình thức của hợp đồng ủy quyền được quy định tại Điều 563 BLDS 2015, cho phép lập bằng văn bản hoặc lời nói, nhưng trong thực tiễn – đặc biệt với các tài sản như bất động sản – thì bắt buộc phải lập thành văn bản và công chứng theo quy định tại Điều 42 Luật Công chứng 2014. Đối với giấy ủy quyền liên quan đến đất đai, việc công chứng hoặc chứng thực còn được hướng dẫn tại Khoản 3 Điều 27 Luật Đất đai 2024:
“3. Việc công chứng, chứng thực hợp đồng, văn bản thực hiện các quyền của người sử dụng đất được thực hiện như sau:
a) Hợp đồng chuyển nhượng, tặng cho, thế chấp, góp vốn bằng quyền sử dụng đất, quyền sử dụng đất và tài sản gắn liền với đất phải được công chứng hoặc chứng thực, trừ trường hợp quy định tại điểm b khoản này;
b) Hợp đồng cho thuê, cho thuê lại quyền sử dụng đất, quyền sử dụng đất và tài sản gắn liền với đất, hợp đồng chuyển đổi quyền sử dụng đất nông nghiệp; hợp đồng chuyển nhượng, góp vốn bằng quyền sử dụng đất, quyền sử dụng đất và tài sản gắn liền với đất, tài sản gắn liền với đất mà một bên hoặc các bên tham gia giao dịch là tổ chức hoạt động kinh doanh bất động sản được công chứng hoặc chứng thực theo yêu cầu của các bên;
c) Văn bản về thừa kế quyền sử dụng đất, quyền sử dụng đất và tài sản gắn liền với đất được công chứng hoặc chứng thực theo quy định của pháp luật về dân sự;
d) Việc công chứng, chứng thực thực hiện theo quy định của pháp luật về công chứng, chứng thực.”
Cần phải lưu ý rằng giấy ủy quyền chấm dứt hiệu lực ngay khi người ủy quyền qua đời (theo quy định tại khoản 9 Điều 372 BLDS 2015). Do đó, nếu chỉ dựa vào giấy ủy quyền mà không kịp thực hiện hành vi pháp lý (như chuyển nhượng, chia tài sản…) trước khi người ủy quyền mất, thì sau khi họ qua đời, giấy đó không còn giá trị – và việc tranh chấp hoàn toàn có thể xảy ra.
Vì vậy, trong các tình huống người thân sắp mất, giải pháp an toàn hơn là lập di chúc hợp pháp hoặc thực hiện các giao dịch chuyển nhượng tài sản ngay khi còn sống, chứ không nên chỉ dựa vào giấy ủy quyền. Trường hợp người đã mất mà tài sản chưa chia thì sẽ xử lý theo quy định về thừa kế – và lúc này, dễ phát sinh mâu thuẫn giữa các đồng thừa kế nếu không có sự chuẩn bị kỹ.
4. Chuẩn bị giấy tờ đầy đủ, tư vấn pháp lý kịp thời
Một bước vô cùng quan trọng nhưng hay bị bỏ sót là chuẩn bị sẵn sàng hồ sơ giấy tờ liên quan đến tài sản, đồng thời chủ động tiếp cận tư vấn pháp lý đúng lúc. Gia đình cần nhanh chóng thu thập các tài liệu như: sổ đỏ, giấy đăng ký xe, sổ tiết kiệm, giấy tờ cổ phần, hợp đồng bảo hiểm…
Đây là cơ sở để công chứng viên hoặc luật sư thực hiện thủ tục pháp lý hợp lệ, tránh bị vướng mắc khi người bệnh không còn minh mẫn hoặc qua đời.
Trong nhiều trường hợp, việc mời công chứng viên đến tận nơi để lập di chúc, giấy ủy quyền hoặc tặng cho là hoàn toàn hợp pháp và rất cần thiết. Đồng thời, việc có luật sư hỗ trợ sẽ giúp gia đình hiểu rõ quyền và nghĩa vụ, lựa chọn giải pháp phù hợp, hợp pháp và bảo vệ quyền lợi lâu dài.
5. Giữ gìn sự tôn trọng và đồng thuận trong gia đình
Một trong những yếu tố dễ gây tranh chấp tài sản nhất chính là thiếu sự đồng thuận và minh bạch trong nội bộ gia đình.
Người thân và gia đình cần tôn trọng quyết định của người sở hữu tài sản (ảnh minh họa)
Dù có di chúc hay giấy tờ hợp pháp, nếu các thành viên không giữ được sự tôn trọng với ý chí của người để lại tài sản, thì mâu thuẫn vẫn dễ phát sinh. Do đó, trong quá trình hỗ trợ người bệnh giải quyết vấn đề tài sản, điều quan trọng không kém về mặt pháp lý là giữ gìn đạo lý, sự cảm thông và tinh thần đồng thuận giữa các thành viên.
Người thân không nên áp đặt, thúc ép hay lợi dụng hoàn cảnh để chiếm đoạt quyền lợi; thay vào đó, nên để người bệnh được thoải mái thể hiện ý chí của mình. Nếu gia đình có thể cùng ngồi lại, cùng thống nhất về hướng giải quyết dựa trên ý chí người bệnh thì khả năng tranh chấp gần như không còn.
Kết luận
Giúp người có tài sản để lại mà đang trong tình trạng sức khỏe nguy cấp không chỉ là việc mang tính đạo lý, mà còn là trách nhiệm pháp lý nếu muốn bảo toàn tài sản và tình cảm gia đình. Việc hành động kịp thời, đúng pháp luật và đúng tình người chính là “chìa khóa” để tránh bi kịch hậu sự và giữ vững giá trị gia đình.
Diệu Linh – Thực tập sinh Văn phòng luật sư Đồng Đội
Thông tin liên hệ:
Văn phòng luật sư Đồng Đội: P2708, Tòa nhà VP3 Bán đảo Linh Đàm, Hoàng Liệt, Hoàng Mai, Hà Nội
Điện thoại: 0936.026.559 – Email: tranxuantien1964@gmail.com
Website: https://dongdoilaw.vn
Facebook: https://www.facebook.com/dongdoilaw
Youtube: https://www.youtube.com/c/VănphòngluậtsưĐồngĐội
Tiktok: https://www.tiktok.com/@vpls_dongdoi
