Trong tố tụng hình sự, biện pháp ngăn chặn không phải là hình phạt hay sự trừng trị đối với người bị buộc tội. Đây là những biện pháp mang tính tạm thời, được áp dụng nhằm bảo đảm quá trình điều tra, truy tố và xét xử được diễn ra đúng quy định, đồng thời ngăn ngừa nguy cơ bỏ trốn, tiếp tục phạm tội hoặc gây cản trở việc làm sáng tỏ sự thật khách quan của vụ án.
Tuy nhiên, biện pháp ngăn chặn không phải là cố định. Khi xuất hiện những điều kiện mới phù hợp và có lợi, pháp luật cho phép thay đổi từ biện pháp nghiêm ngặt sang biện pháp nhẹ hơn – hoặc ngược lại – miễn là bảo đảm yêu cầu xử lý vụ án và phù hợp với hoàn cảnh thực tế của người bị áp dụng.
1. Khi nào được yêu cầu thay đổi biện pháp ngăn chặn?
Việc xem xét thay đổi biện pháp ngăn chặn thường được đặt ra khi có những yếu tố mới hoặc các căn cứ cho thấy việc tiếp tục áp dụng biện pháp cũ không còn cần thiết. Một số trường hợp phổ biến gồm:
- Các lý do từng dẫn đến việc áp dụng biện pháp cũ đã không còn.
- Xuất hiện tình tiết có lợi: người bị buộc tội có nhân thân tốt, có nơi cư trú rõ ràng, có sự bảo đảm của gia đình, tự nguyện khắc phục hậu quả…
- Tình trạng sức khỏe chuyển biến xấu, cần được điều trị ngoài cơ sở giam giữ.
- Quá trình làm việc thể hiện thái độ hợp tác, không gây khó khăn cho điều tra.
- Thời gian tạm giam đã dài và phần lớn chứng cứ quan trọng đã thu thập đầy đủ, không còn lo ngại việc ảnh hưởng đến hoạt động tố tụng.
2. Các biện pháp có thể được thay thế
Việc thay đổi biện pháp ngăn chặn có thể áp dụng giữa các biện pháp từ nghiêm ngặt đến nhẹ hơn. Các biện pháp pháp luật quy định bao gồm:
– Giữ người trong trường hợp khẩn cấp
– Bắt người
– Tạm giữ
– Tạm giam
– Bảo lĩnh
– Đặt tiền để bảo đảm
– Cấm đi khỏi nơi cư trú
Trên thực tế, hướng thay đổi thường là từ tạm giam sang bảo lĩnh, đặt tiền để bảo đảm hoặc cấm đi khỏi nơi cư trú nếu có đủ căn cứ chứng minh sự cần thiết.
3. Thẩm quyền thay đổi biện pháp ngăn chặn
Thẩm quyền xem xét và quyết định thay đổi biện pháp ngăn chặn phụ thuộc vào giai đoạn tố tụng của vụ án:
- Giai đoạn điều tra: Cơ quan điều tra ra quyết định, Viện kiểm sát phê chuẩn.
- Giai đoạn truy tố: Viện kiểm sát trực tiếp quyết định.
- Giai đoạn xét xử: Thuộc thẩm quyền Tòa án
4. Luật sư cần làm gì để tăng khả năng được chấp nhận?
Trong thực tiễn, vai trò của luật sư là hết sức quan trọng khi đề nghị thay đổi biện pháp ngăn chặn. Luật sư cần đánh giá kỹ hồ sơ, tìm ra những yếu tố chứng minh rằng việc tiếp tục áp dụng biện pháp mạnh là không cần thiết. Bên cạnh đó, việc thu thập giấy tờ về nhân thân, gia đình, nơi cư trú, quá trình lao động, cũng như việc tư vấn cho thân chủ khắc phục hậu quả hoặc chủ động hợp tác với cơ quan tố tụng đều góp phần làm tăng tính thuyết phục. Đơn đề nghị được trình bày rõ ràng, chặt chẽ, có viện dẫn pháp luật, kết hợp với sự trao đổi trực tiếp với Điều tra viên, Kiểm sát viên hoặc Thẩm phán thường giúp cơ quan tố tụng có cái nhìn đầy đủ hơn và dễ dàng chấp nhận yêu cầu.
5. Trường hợp khó được thay đổi
Tuy nhiên, không phải yêu cầu nào cũng được giải quyết theo hướng có lợi. Với những vụ án đặc biệt nghiêm trọng, những trường hợp bị can có nguy cơ bỏ trốn, có biểu hiện né tránh, khai báo thiếu thành khẩn hoặc có khả năng tác động đến người liên quan, nhân chứng hay chứng cứ, cơ quan tố tụng thường rất thận trọng khi xem xét thay đổi. Đặc biệt trong các vụ án có nhiều người tham gia, việc thay đổi biện pháp cho một bị can đôi khi có thể làm ảnh hưởng đến việc điều tra đối với những người còn lại, nên được cân nhắc rất kỹ.
Việc cho phép thay đổi biện pháp ngăn chặn mang tính nhân văn sâu sắc. Biện pháp nhẹ hơn giúp người lỡ lầm có cơ hội ổn định tâm lý, duy trì liên lạc với gia đình, tiếp tục lao động hoặc điều trị bệnh nếu cần thiết. Đồng thời, điều này cũng góp phần bảo đảm tính khách quan, công bằng trong tố tụng hình sự và giảm áp lực đối với hệ thống giam giữ.
6. Ý nghĩa nhân văn
Trong thực tiễn, vai trò của luật sư là hết sức quan trọng khi đề nghị thay đổi biện pháp ngăn chặn. Luật sư cần đánh giá kỹ hồ sơ, tìm ra những yếu tố chứng minh rằng việc tiếp tục áp dụng biện pháp mạnh là không cần thiết. Bên cạnh đó, việc thu thập giấy tờ về nhân thân, gia đình, nơi cư trú, quá trình lao động, cũng như việc tư vấn cho thân chủ khắc phục hậu quả hoặc chủ động hợp tác với cơ quan tố tụng đều góp phần làm tăng tính thuyết phục. Đơn đề nghị được trình bày rõ ràng, chặt chẽ, có viện dẫn pháp luật, kết hợp với sự trao đổi trực tiếp với Điều tra viên, Kiểm sát viên hoặc Thẩm phán thường giúp cơ quan tố tụng có cái nhìn đầy đủ hơn và dễ dàng chấp nhận yêu cầu.
Văn phòng luật sư Đồng Đội: P2708, Tòa nhà VP3 Bán đảo Linh Đàm, Hoàng Liệt, Hoàng Mai, Hà Nội
Điện thoại: 0936.026.559 – Email: tranxuantien1964@gmail.com
Website: https://dongdoilaw.vn
Facebook: https://www.facebook.com/dongdoilaw
Youtube: https://www.youtube.com/c/VănphòngluậtsưĐồngĐội
Tiktok: https://www.tiktok.com/@vpls_dongdoi
