Trong hoạt động tố tụng hình sự, các vụ án có bị cáo là người chưa thành niên luôn đặt ra những yêu cầu đặc biệt cho cả cơ quan tiến hành tố tụng và luật sư bào chữa. Bởi lẽ, đối tượng này không chỉ cần được nhìn nhận dưới góc độ xử lý tội phạm, mà còn phải được quan tâm ở khía cạnh giáo dục, bảo vệ quyền trẻ em và định hướng tương lai. Do đó, luật sư khi tham gia bào chữa cho người chưa thành niên phải đặc biệt lưu ý một số điểm then chốt sau.
Thứ nhất, tuân thủ nguyên tắc xử lý đặc thù.
Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) quy định rõ tại các Điều 91 và 92 rằng, đối với người chưa thành niên phạm tội, việc xử lý phải đặt mục tiêu giáo dục là chính; hình phạt tù chỉ áp dụng khi thật sự cần thiết. Quy định này được củng cố và phát triển trong Luật Tư pháp người chưa thành niên năm 2025 (có hiệu lực ngày 01/01/2026), theo đó các biện pháp tư pháp đối với người chưa thành niên phải hướng đến việc phục hồi, tái hòa nhập cộng đồng và hạn chế tối đa sự kỳ thị xã hội. Đây là chính sách mang tính nhân đạo, thể hiện quan điểm khoan dung của Nhà nước, tạo điều kiện để các em có cơ hội sửa chữa lỗi lầm và phát triển lành mạnh. Khi tham gia tranh tụng, luật sư cần căn cứ vào những quy định này để nhấn mạnh với Hội đồng xét xử rằng việc áp dụng hình phạt tù dài hạn sẽ không phù hợp với định hướng cải tạo, thậm chí có thể gây ra những hệ lụy tâm lý – xã hội nặng nề cho người chưa thành niên.
Thứ hai, khai thác tối đa yếu tố nhân thân và hoàn cảnh phạm tội.
Người chưa thành niên thường phạm tội do thiếu hiểu biết, dễ bị lôi kéo hoặc do điều kiện sống thiếu sự quan tâm, giáo dục. Vì vậy, luật sư cần thu thập, trình bày chi tiết các thông tin liên quan đến gia đình, môi trường học tập, bạn bè và xã hội xung quanh. Việc chứng minh bị cáo phạm tội lần đầu, chưa có tiền án, bị rủ rê hoặc sống trong hoàn cảnh đặc biệt khó khăn sẽ giúp làm rõ các tình tiết giảm nhẹ. Trọng tâm bào chữa nên hướng đến việc cho thấy các em có khả năng sửa chữa, hoàn thiện bản thân, thay vì bị cách ly khỏi xã hội.
Thứ ba, bảo đảm quyền tố tụng đặc biệt.
Trong mọi giai đoạn điều tra, truy tố, xét xử, người chưa thành niên đều phải có người đại diện hợp pháp – thường là cha mẹ hoặc người giám hộ – tham gia. Đặc biệt, ở nhiều trường hợp, việc có luật sư bào chữa là bắt buộc, nếu không sẽ dẫn tới vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng. Do đó, luật sư không chỉ đóng vai trò tranh luận tại phiên tòa mà còn phải giám sát quá trình lấy lời khai, tránh tình trạng ép cung, hỏi cung kéo dài hoặc cách thức hỏi không phù hợp với tâm lý, lứa tuổi. Đây là cơ sở quan trọng để đảm bảo quyền lợi chính đáng của người chưa thành niên, đồng thời bảo vệ tính hợp pháp của toàn bộ quá trình tố tụng.
Thứ tư, xây dựng chiến lược bào chữa hợp lý.
Điểm mấu chốt của luật sư là tập trung lập luận nhằm giảm nhẹ trách nhiệm hình sự và đề xuất biện pháp thay thế hình phạt tù. Có thể kiến nghị Tòa áp dụng hình thức giáo dục tại xã, phường, thị trấn hoặc đưa vào trường giáo dưỡng. Lập luận cần nhấn mạnh rằng giam giữ dài hạn sẽ cắt đứt cơ hội học tập, phát triển và tái hòa nhập xã hội của các em. Đồng thời, luật sư nên đề nghị Hội đồng xét xử xem xét khả năng bảo lãnh, giám sát từ gia đình và sự hỗ trợ của nhà trường, cộng đồng – những yếu tố có tác động tích cực đến việc cải tạo.
Thứ năm, quan tâm đến yếu tố tâm lý và định hướng tương lai.
Luật sư không chỉ đơn thuần là người bảo vệ quyền lợi hợp pháp tại phiên tòa, mà còn là chỗ dựa tinh thần cho người chưa thành niên và gia đình. Bằng thái độ động viên, định hướng, luật sư giúp họ hiểu rằng phiên tòa không phải là dấu chấm hết, mà là cơ hội để khởi đầu lại. Sau khi vụ án kết thúc, điều quan trọng nhất là hỗ trợ người chưa thành niên tái hòa nhập xã hội: trở lại trường học, học nghề, xây dựng môi trường sống lành mạnh để tránh tái phạm.
Kết luận
Bào chữa cho người chưa thành niên đòi hỏi luật sư phải vừa am hiểu pháp luật, vừa có sự nhạy cảm xã hội và trách nhiệm nhân văn. Tính nhân đạo của pháp luật hình sự Việt Nam và khả năng cải tạo, phát triển của người chưa thành niên là những luận điểm trọng tâm cần được làm nổi bật. Trên cơ sở đó, luật sư thuyết phục Tòa án áp dụng các biện pháp giáo dục phù hợp, thay thế cho hình phạt tù, để giúp các em có cơ hội sửa chữa sai lầm và trở thành những công dân có ích trong tương lai.
Thông tin liên hệ:
– Văn phòng luật sư Đồng Đội (Đoàn luật sư TP. Hà Nôi): P2708, Tòa nhà VP3 Bán đảo Linh Đàm, Hoàng Liệt, Hoàng Mai, Hà Nội
– Điện thoại: 0936.026.559 – Email: tranxuantien1964@gmail.com
– Website: https://dongdoilaw.vn
– Facebook: https://www.facebook.com/dongdoilaw
– Youtube: https://www.youtube.com/c/VănphòngluậtsưĐồngĐội
– Tiktok: https://www.tiktok.com/@vpls_dongdoi
