Thời gian gần đây, hiện tượng bạo lực diễn ra ở lứa tuổi vị thành niên ngày càng phức tạp và bộc lộ nhiều tính chất nguy hiểm, nghiêm trọng. Điều đáng lo ngại là lý do dẫn đến bạo lực đôi khi rất đơn giản như va chạm trong lúc chơi đùa, trên đường đi, mâu thuẫn nói xấu nhau trên các diễn đàn, mạng xã hội,… Hơn nữa, một số vụ việc không chỉ dừng lại ở mức xung đột cá nhân mà đã phát triển thành hành vi cố ý gây thương tích, gây hậu quả nghiêm trọng cả về mặt pháp lý lẫn tâm lý cho các bên liên quan.
Ảnh minh họa
Tội cố ý gây thương tích và những vấn đề pháp lý phức tạp khi xảy ra ở trẻ vị thành niên
Theo quy định của Bộ luật Hình sự 2015, tội cố ý gây thương tích được xử lý với các mức độ khác nhau tùy thuộc vào tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi. Tuy nhiên, khi hành vi này xảy ra ở lứa tuổi học sinh, sinh viên – những đối tượng đang trong giai đoạn hoàn thiện nhận thức và phát triển nhân cách – thì vấn đề xử lý và giáo dục càng trở nên phức tạp hơn.Việc áp dụng hình phạt đối với các em phải cân nhắc không chỉ về hành vi mà còn về yếu tố độ tuổi, tâm lý, khả năng nhận thức và sự hướng dẫn từ gia đình, nhà trường.
Vụ án về hành vi cố ý gây thương tích của nhóm học sinh tại Sơn La
Một vụ việc điển hình liên quan đến hành vi “cố ý gây thương tích” của một nhóm học sinh lớp 11 do Luật sư Trần Xuân Tiền, Trưởng Văn phòng Luật sư Đồng Đội tham gia bào chữa. Cụ thể Ngày 8/11/2022, tại thành phố Sơn La, một nhóm thanh niên trong đó có anh T (bị cáo được LS. Trần Xuân Tiền bào chữa) đã tụ tập để đi tìm kiếm người dân tộc trên đường để tấn công mà không cần biết lí do. Trong quá trình di chuyển về hướng xã M thì bắt gặp hai người điều khiển xe máy đi ngược chiều là Q và H. Ánh đèn xe máy chiếu thẳng vào mắt anh T khiến anh bực tức và nảy sinh tư tưởng hô mọi người quay lại đuổi đánh 02 thanh niên đi xe người chiều là Q và H “anh em quay lại đuổi đánh hai thằng kia”. Do anh T là người quay lại sau cùng nên khi đuổi tới nơi, những người còn lại trong nhóm đã hành hung Q và H. Trong suốt quá trình diễn ra vụ việc, anh T không trực tiếp tham gia tấn công các nạn nhân mà đứng bên ngoài quan sát toàn bộ diễn biến.
Vai trò của bị cáo T và sự phức tạp trong việc xử lý tội phạm vị thành niên
Viện kiểm sát đã khởi tố anh T về tội “cố ý gây thương tích” theo điểm d khoản 4 Điều 134 BLHS ở mức độ phạm tội rất nghiêm trọng trong vai trò là đồng phạm. Tuy nhiên, theo quan điểm của Ls. Trần Xuân Tiền, vai trò đồng phạm này trong vụ án là khá mờ nhạt.
Khoản 1 Điều 17 BLHS quy định “đồng phạm là trường hợp có hai người trở nên cùng thực hiện một tội phạm”. Từ khái niệm này, có thể thấy, trong đồng phạm, tính chất phối hợp giữa những người đồng phạm là tương đối chặt chẽ, nghĩa là giữa họ có sự liên kết thống nhất về ý thức cùng phạm tội, có mối liên hệ tác động tương hỗ và ảnh hưởng lẫn nhau về mặt tâm lý, có sự thống nhất về hành vi của mỗi người, tác động qua lại với nhau. Hành vi của người đồng phạm này bổ sung cho người đồng phạm khác và hành vi của mỗi người đều là một khâu quan trọng trong hoạt động tội phạm chung của cả nhóm.
Xét trong vụ việc, trong lúc đi đổ xăng, anh T và nhóm bạn tình cờ gặp anh P và nhóm của anh P và có hỏi “anh đi đâu” thì được anh P trả lời là đi đánh nhau và có rủ nhóm của anh T cùng đi.
Như vậy, cùng nhóm của P đi đánh nhau không phải chủ đích ban đầu của T, dù đồng ý tham gia sử dụng bạo lực nhưng anh T không chỉ đạo, không kích động những người khác phải cùng P đánh nhau. Hành vi của mỗi người là độc lập.
Do đó, đánh giá khách quan, tổng thể thì P là người khởi xướng rủ rê các đối tượng đi tìm người để tấn công, và là người đầu tiên tiếp nhận ý chí từ T sau khi T hô. Tuy nhiên, ở đây P với vai trò là đàn anh, là người dẫn đầu nhóm đi tìm đối tượng để đánh nhau, sau khi T hô, thì P cũng hô “đuổi theo bem nó đi” rồi đuổi theo và xông vào đánh H1, sau đó hai người đi cùng nhóm của P là A và K tham gia tấn công H1 với vai trò tích cực. Những người góp phần gây ra thương tích cho Q và H1 đều là người trong nhóm P nên sẽ nhận lệnh và hành động theo P. Tiếng hô “quay lại đánh” của P không có sức nặng nếu không được P hưởng ứng và hành động.
Trong vụ án, ngoài câu hô đầu tiên thì anh T không có bất kỳ hành vi nào khác, T cũng không chỉ đạo, trong quá trình nhóm của P sử dụng bạo lực với Q và H1, anh T không hô hào kích động và cũng không mong muốn kết quả nghiêm trọng này. Hơn nữa, tại thời điểm phạm tội, anh T đang ở độ tuổi chưa thành niên (dưới 17 tuổi), tâm lý chưa ổn định, dễ bị kích động, có thể không lường trước hậu quả nghiêm trọng từ lời nói bộc phát của mình. Như vậy, xem xét bị cáo T chỉ phạm vào tội “cố ý gây thương tích” theo điểm a khoản 3 Điều 134 BLHS.
Tầm quan trọng của việc giảm nhẹ trách nhiệm hình sự đối với trẻ vị thành niên
Việc giảm nhẹ trách nhiệm hình sự cho T, căn cứ nguyên tắc xử lý đối với người dưới 18 tuổi phạm tội được quy định tại Điều 91 BLHS, không chỉ bảo vệ quyền lợi của người chưa thành niên mà còn thể hiện tinh thần nhân văn của pháp luật. Nhận thấy rằng, T tuổi còn trẻ, và cũng đã nhận thức được hành vi của bản thân là trái pháp luật, ăn năn hối cải, chịu trách nhiệm khắc phục hậu quả, do đó, cần thiết áp dụng hình phạt nhẹ nhất trong khung để đối tượng có cơ hội sớm nhất làm lại cuộc đời. Đồng thời việc giảm nhẹ trách nhiệm hình sự cho T sẽ giúp em có cơ hội tiếp tục học tập, rèn luyện và quay lại con đường chính đích trong tương lai. Tâm lý của người chưa thành niên có thể thay đổi nhanh chóng nếu được định hướng đúng đắn, đặc biệt khi em nhận ra được những sai sót của mình và có sự hỗ trợ từ gia đình, nhà trường và cộng đồng.
Ngoài ra, pháp luật không chỉ để xử phạt mà còn để giáo dục và cải tạo. Việc giảm nhẹ trách nhiệm hình sự cho người chưa thành niên phản ánh triết lý coi trọng tính nhân văn trong xử lý tội phạm, phù hợp với bản chất nhân đạo của pháp luật Việt Nam. Xử lý khoan hồng đối với người chưa thành niên như T không chỉ là áp dụng pháp luật mà còn là xây dựng niềm tin vào tính công bằng của pháp luật, cho thấy rằng pháp luật luôn hướng tới việc xây dựng một xã hội tốt đẹp hơn thay vì chỉ trừng phạt một cách đơn thuần.
Ảnh minh họa
Hồi chuông cảnh báo về trách nhiệm của nhà trường và gia đình trong việc giáo dục, giám sát trẻ vị thành niên
Theo thống kê sơ bộ của Bộ Công an, trung bình mỗi năm cả nước có khoảng 13.000 thanh thiếu niên vi phạm pháp luật. Trong đó tỷ lệ gây án ở tuổi vị thành niên là 5,2% đối với người dưới 14 tuổi, 24,5% đối với người từ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi và 70,3% đối với người từ 16 đến dưới 18 tuổi. Sự trẻ hóa tội phạm này đặt ra nhiều thách thức cho sự giáo dục, quản lý đến từ gia đình và nhà trường.
Gia đình là chiếc nôi nuôi dưỡng và hình thành nhân cách của trẻ em, sự giáo dục, chỉ dạy của cha mẹ là kim chỉ nam cho hành vi của con trẻ sau này. Đặc biệt, ở giai đoạn chưa trưởng thành, tâm sinh lý của trẻ phát triển chưa hoàn thiện, dễ bị lôi kéo, dụ dỗ, kích động tham gia vào những việc làm sai trái, dễ nảy sinh tội phạm và vi phạm pháp luật. Trong khi đó, một số gia đình bố mẹ không hiểu biết tâm lý lứa tuổi, chưa quan tâm đúng mức hoặc áp đặt cách giáo dục không phù hợp. Do vậy để thực hiện hiệu quả công tác phòng ngừa vi phạm pháp luật trong lứa tuổi vị thành niên cần tăng cường công tác quản lý, giáo dục con em ngay từ chính mỗi gia đình. Môi trường sống trong gia đình chính là một trong những yếu tố quan trọng nhất ảnh hưởng đến nhân cách sống và hành xử của người trẻ, nếu môi trường tốt, thân thiện được hình thành trong gia đình sẽ giúp hạn chế được việc hình thành những hành vi xấu và nhận thức xấu. Cha mẹ trước hết phải là tấm gương mẫu mực cho trẻ học tập và noi theo, đồng thời, cần thường xuyên phối hợp với nhà trường để quản lý thời gian học hành, sinh hoạt của con em và phối hợp giáo dục, định hướng cho trẻ lý tưởng sống tốt đẹp, cung cấp những kỹ năng sống cần thiết để các em tự bảo vệ bản thân, nhận biết và tránh xa môi trường dễ phát sinh tệ nạn xã hội, tiêu cực, không thực hiện các hành vi vi phạm pháp luật.
Nhà trường là nơi trang bị kiến thức, bồi dưỡng nhân cách và các giá trị đạo đức cho trẻ em. Trách nhiệm đầu tiên của nhà trường là giáo dục các em về những giá trị đạo đức cơ bản, giúp học sinh nhận thức được sự khác biệt giữa đúng và sai, từ đó hình thành ý thức tuân thủ pháp luật và tôn trọng quyền lợi của người khác. Điều này đòi hỏi nhà trường phải xây dựng và thực hiện một chương trình giáo dục toàn diện, bao gồm cả các môn học về đạo đức, công dân và pháp luật, để giúp học sinh hiểu rõ hậu quả của hành vi phạm tội. Bên cạnh đó, nhà trường còn có trách nhiệm theo dõi, phát hiện và can thiệp kịp thời khi học sinh có dấu hiệu lệch lạc trong hành vi hoặc suy nghĩ, đặc biệt là khi các em bắt đầu tham gia vào các nhóm bạn xấu hoặc có xu hướng bạo lực. Việc tạo ra môi trường học đường an toàn, lành mạnh, nơi học sinh cảm thấy được tôn trọng và có thể bày tỏ ý kiến, cảm xúc của mình là một yếu tố quan trọng giúp ngăn ngừa các hành vi tội phạm. Ngoài ra, nhà trường cần phối hợp chặt chẽ với gia đình và cộng đồng trong việc giám sát, giáo dục học sinh, tạo sự đồng bộ trong quá trình hình thành và phát triển nhân cách của học sinh. Sự hỗ trợ từ các hoạt động ngoại khóa, các câu lạc bộ xã hội, thể thao cũng là phương pháp hiệu quả để học sinh phát triển kỹ năng sống, biết cách giải quyết xung đột một cách lành mạnh và tránh xa các hành vi sai trái.
Có thể thấy, trách nhiệm của nhà trường và gia đình trong việc giáo dục, giám sát trẻ vị thành niên là yếu tố quyết định sự phát triển nhân cách và tương lai của trẻ. Chỉ khi cả hai môi trường này phối hợp chặt chẽ và thực hiện tốt vai trò của mình, chúng ta mới có thể ngăn ngừa những hậu quả đáng tiếc và xây dựng một thế hệ trẻ tự tin, có trách nhiệm, và đóng góp tích cực cho xã hội.
Nguyễn Quỳnh – Thực tập sinh Văn phòng luật sư Đồng Đội
Thông tin liên hệ:
Văn phòng luật sư Đồng Đội: P2708, Tòa nhà VP3 Bán đảo Linh Đàm, Hoàng Liệt, Hoàng Mai, Hà Nội
Điện thoại: 0936.026.559 – Email: tranxuantien1964@gmail.com
Website: https://dongdoilaw.vn
Facebook: https://www.facebook.com/dongdoilaw
Youtube: https://www.youtube.com/c/VănphòngluậtsưĐồngĐội
Tiktok: https://www.tiktok.com/@vpls_dongdoi
