Khi một người qua đời, quyền và nghĩa vụ về tài sản không tự chấm dứt mà được chuyển giao cho những người thừa kế. Tuy nhiên, pháp luật Việt Nam quy định rõ: người thừa kế chỉ phải thực hiện nghĩa vụ tài sản trong phạm vi di sản được hưởng, hoàn toàn không phải dùng tài sản riêng để trả nợ nếu không nhận di sản.
1. Xác định người thừa kế
Người thừa kế có thể được xác định theo di chúc hoặc theo pháp luật.
-
Hàng thừa kế thứ nhất: vợ hoặc chồng, cha mẹ, con cái.
-
Hàng thừa kế thứ hai, thứ ba: ông bà, anh chị em ruột, cháu, cô/dì/chú/cậu…
Nguyên tắc cơ bản: quyền và nghĩa vụ thừa kế chỉ phát sinh khi người thừa kế thực sự nhận di sản.
👉 Điều 615 Bộ luật Dân sự 2015 quy định:
“Người thừa kế có trách nhiệm thực hiện nghĩa vụ tài sản trong phạm vi di sản do người chết để lại.”
2. Nhận di sản và từ chối di sản
Một người được coi là nhận di sản nếu:
-
Trực tiếp sử dụng, quản lý hoặc tiêu dùng tài sản để lại;
-
Làm thủ tục khai nhận, sang tên, đăng ký quyền sở hữu;
-
Hưởng lợi từ di sản dưới bất kỳ hình thức nào.
Ngược lại, không nhận di sản thì không phát sinh nghĩa vụ trả nợ.
3. Thủ tục từ chối nhận di sản
Theo Điều 620–622 BLDS 2015:
-
Người thừa kế có quyền từ chối nhận di sản, trừ trường hợp nhằm trốn tránh nghĩa vụ tài sản đối với người khác.
-
Việc từ chối phải thể hiện bằng văn bản hoặc hành vi rõ ràng và thông báo cho:
-
Tòa án (nếu đang có tranh chấp thừa kế);
-
Người quản lý di sản;
-
Những người đồng thừa kế khác.
-
-
Phần di sản bị từ chối sẽ được chia lại theo di chúc hoặc pháp luật.
-
Người từ chối sẽ không phải gánh nghĩa vụ trả nợ liên quan đến di sản.
📌 So với quy định cũ (BLDS 2005): người thừa kế buộc phải từ chối trong vòng 6 tháng kể từ ngày mở thừa kế. Nếu quá thời hạn không từ chối, mặc nhiên được coi là đã nhận di sản.
4. Tham gia tố tụng khi người nợ đã chết
Căn cứ Điều 74 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015:
-
Người đã chết không thể là bị đơn.
-
Người nhận di sản hoặc người quản lý di sản sẽ tham gia tố tụng thay, với tư cách bị đơn, nhưng chỉ trong phạm vi di sản còn lại.
-
Người không nhận di sản có quyền xuất trình văn bản từ chối để Tòa án loại khỏi vụ án.
5. Ví dụ minh họa
Ông A qua đời, để lại 01 căn nhà và khoản nợ ngân hàng 500 triệu đồng:
-
Vợ và con trai nhận căn nhà → trở thành bị đơn, có trách nhiệm trả nợ trong giới hạn giá trị căn nhà.
-
Con gái và mẹ già không nhận di sản → không bị đưa vào vụ án, không phải trả nợ.
-
Trường hợp người thừa kế là trẻ em hoặc người già yếu, họ có thể ủy quyền cho luật sư hoặc người giám hộ tham gia tố tụng thay.
6. Kết luận
-
Nghĩa vụ trả nợ của người thừa kế chỉ giới hạn trong phần di sản được nhận.
-
Từ chối di sản đồng nghĩa với việc không phát sinh nghĩa vụ liên quan đến khoản nợ.
-
Người nhận di sản hoặc quản lý di sản là người có trách nhiệm tham gia tố tụng thay cho người đã mất.
-
Người không nhận di sản sẽ được Tòa án loại khỏi vụ án, bảo đảm quyền lợi hợp pháp.
Thông điệp: Thừa kế vừa là quyền lợi, vừa kèm theo nghĩa vụ. Nhưng nghĩa vụ này chỉ gắn liền với tài sản được hưởng, không ai phải “gánh nợ thay” khi không nhận di sản. Đây là sự cân bằng giữa tính công bằng và nhân văn trong pháp luật dân sự Việt Nam.
Thông tin liên hệ:
– Văn phòng luật sư Đồng Đội (Đoàn luật sư TP. Hà Nôi): P2708, Tòa nhà VP3 Bán đảo Linh Đàm, Hoàng Liệt, Hoàng Mai, Hà Nội
– Điện thoại: 0936.026.559
– Email: tranxuantien1964@gmail.com
– Website: https://dongdoilaw.vn
– Facebook: https://www.facebook.com/dongdoilaw
– Youtube: https://www.youtube.com/c/VănphòngluậtsưĐồngĐội
– Tiktok: https://www.tiktok.com/@vpls_dongdoi
