Vụ án dân sự và vụ án hình sự không chỉ khác nhau ở kết quả cuối cùng mà còn khác biệt căn bản trong bản chất và quy trình tố tụng. Sự khác biệt này tạo nên những yêu cầu và vai trò khác nhau cho luật sư – đặc biệt, trong vụ án dân sự, luật sư gần như trở thành một “thẩm phán” trước chính khách hàng của mình, đánh giá và định hướng mọi bước đi trước khi vụ việc được đưa ra xét xử.
Chủ thể và mục đích giải quyết: Sự khác biệt ngay từ xuất phát điểm
Vụ án dân sự phát sinh từ tranh chấp giữa các bên ngang hàng, thường liên quan đến hợp đồng, hôn nhân – gia đình, thừa kế… Mục tiêu là xác định đúng – sai, buộc bên vi phạm thực hiện nghĩa vụ dân sự. Đây là cuộc đấu tranh pháp lý giữa các bên, nơi lẽ phải được chứng minh thông qua tranh luận và chứng cứ.
Vụ án hình sự, ngược lại, là nơi Nhà nước nhân danh công lý để truy cứu trách nhiệm hình sự của người vi phạm pháp luật hình sự, nhằm bảo vệ trật tự xã hội, răn đe và phòng ngừa tội phạm. Vai trò của luật sư trong vụ án hình sự là người bào chữa, phát hiện sai sót trong quá trình điều tra, và gìn giữ sự công bằng trong mỗi bản án.
Hồ sơ vụ án: Tính chủ động và yêu cầu thẩm định – luật sư như “thẩm phán” của sự thật
Trong vụ án dân sự, hồ sơ được xây dựng từ chứng cứ do đương sự cung cấp. Điều này đòi hỏi luật sư không chỉ thu thập và sắp xếp tài liệu mà còn phải đánh giá độ tin cậy của lời trình bày từ chính khách hàng. Trên thực tế, không ít trường hợp khách hàng không trình bày đầy đủ, thậm chí vô tình hoặc cố ý thêm bớt tình tiết, dẫn đến hồ sơ thiếu tính chính xác hoặc mâu thuẫn.
Ở giai đoạn này, luật sư phải đóng vai trò như một “thẩm phán trước” của vụ án: lắng nghe, phân tích, đối chiếu, thẩm định từng chi tiết lời khai và tài liệu; loại bỏ những yếu tố thiếu căn cứ, bổ sung các tình tiết quan trọng bị bỏ sót. Chỉ khi có cái nhìn rõ ràng và trung thực về bản chất sự việc, luật sư mới có thể hoạch định chiến lược và phương án bảo vệ hiệu quả nhất cho thân chủ.
Trong vụ án hình sự, luật sư không có cơ hội chủ động “kiến thiết hồ sơ” như vậy. Hồ sơ được xây dựng bởi cơ quan điều tra, dưới sự giám sát của Viện Kiểm sát. Luật sư chỉ có thể phản biện, phát hiện sai sót hoặc vi phạm tố tụng, bảo vệ quyền con người cho bị can, bị cáo trong một khung thủ tục đã được định sẵn.
Quyền và vai trò của các bên: Cuộc đấu trí so với thế trận một chiều
Vụ án dân sự đặt các bên vào thế bình đẳng. Mỗi bên có quyền chủ động tấn công hoặc phòng thủ bằng lập luận và chứng cứ. Luật sư chính là người dẫn dắt quan trọng trong quá trình này, xây dựng câu chuyện pháp lý để thuyết phục Hội đồng xét xử.
Ngược lại, vụ án hình sự diễn ra trong thế trận không cân bằng. Nhà nước là bên buộc tội, còn bị can, bị cáo chỉ được bảo đảm quyền bào chữa và trông chờ vào tính khách quan của cơ quan tiến hành tố tụng. Luật sư ở đây đóng vai trò “lá chắn” hơn là “người dẫn đường”.
Phiên tòa và kết quả xét xử: Tranh tụng tự do và trình tự nghiêm ngặt
Phiên tòa dân sự là cuộc đấu lý mở, các bên có quyền chất vấn lẫn nhau, luật sư được phép xoay chuyển tình tiết, đặt câu hỏi buộc đối phương lộ ra điểm yếu trong lập luận. Hội đồng xét xử đóng vai trò trọng tài, can thiệp để làm rõ những điểm chưa sáng tỏ.
Phiên tòa hình sự lại tuân thủ trình tự chặt chẽ, bị cáo ít có cơ hội chủ động, luật sư bị giới hạn bởi các bước xét hỏi do Hội đồng xét xử và Kiểm sát viên dẫn dắt. Bản án hình sự hướng tới xác định có tội hay không, trong khi bản án dân sự là sự phân định rõ ràng quyền và nghĩa vụ, đôi khi có sự “thắng – thua” phụ thuộc rất lớn vào kỹ năng của luật sư.
Luật sư trong vụ án dân sự – nhân tố quyết định cán cân công lý
Vụ án hình sự thể hiện quyền lực Nhà nước, trong khi vụ án dân sự là nơi lẽ phải được phân định dựa trên chứng cứ và lập luận. Trong không gian này, luật sư không chỉ là người đại diện pháp lý mà còn là người “cầm cân nảy mực” trước khách hàng của mình, giúp thân chủ nhìn rõ sự thật pháp lý, loại bỏ sai lệch, và lựa chọn chiến lược tối ưu trước khi Tòa án đưa ra phán quyết cuối cùng.
Vai trò này của luật sư càng quan trọng hơn khi soi chiếu vào các vụ án thừa kế, với thời hiệu tố tụng kéo dài (có khi đến vài chục năm) làm xuất hiện tình trạng nhiều chứng cứ bị thất lạc, các sự kiện cũng khó xác minh tính đúng đắn. Từ đó khiến cho “tấm gương phản chiếu sự thật” trở nên rất mơ hồ, nhoè mờ. Không ít luật sư vì bảo vệ khách hàng của mình đã lợi dụng hạn chế đó để ngụy tạo chứng cứ, bóp méo sự thật, khiến công lý không được thực thi công bằng. Vai trò của luật sư được đề cao trong những vụ án dân sự nhưng không được bất chấp sự thật, lẽ công bình để chiến thắng. Những người luật sư có tâm và có tầm, trước khi bảo vệ khách hàng, phải đặt mục tiêu bảo vệ sự thật, tôn trọng khách quan lên hàng đầu.
Nhận thức rõ sự khác biệt này không chỉ giúp người dân tham gia tố tụng hiệu quả hơn, mà còn khẳng định vai trò thiết yếu và đặc biệt quan trọng của luật sư trong các vụ án dân sự – người có thể xoay chuyển toàn bộ kết quả vụ việc bằng tư duy, chiến lược và khả năng “thẩm định sự thật” ngay từ bước đầu tiên.
Thông tin liên hệ:
– Văn phòng luật sư Đồng Đội (Đoàn luật sư TP. Hà Nôi): P2708, Tòa nhà VP3 Bán đảo Linh Đàm, Hoàng Liệt, Hoàng Mai, Hà Nội
– Điện thoại: 0936.026.559
– Email: tranxuantien1964@gmail.com
– Website: https://dongdoilaw.vn
– Facebook: https://www.facebook.com/dongdoilaw
– Youtube: https://www.youtube.com/c/VănphòngluậtsưĐồngĐội
– Tiktok: https://www.tiktok.com/@vpls_dongdoi
