Đất đai vốn dĩ là tài sản, nhưng chính con người đã biến nó thành ranh giới chia cắt tình thân. Lòng tham vô đáy, sự thờ ơ trong cách ứng xử, cùng sự bất hiếu, vô đạo đức của những kẻ đặt vật chất lên trên tình nghĩa đã kéo theo những hệ lụy nghiêm trọng. Thực tế đã chứng minh, không ít vụ án đau lòng xảy ra chỉ vì tranh chấp đất đai, như vụ “Thảm sát cả gia đình em trai ở Đan Phượng” năm 2019 hay vụ “Đốt nhà mẹ đẻ ở Hưng Yên”, từng gây rúng động dư luận. Những bi kịch này đều bắt nguồn từ mâu thuẫn trong phân chia tài sản, thừa kế…
Vì vậy, giải quyết tranh chấp bằng con đường hòa giải không chỉ giúp gìn giữ tình nghĩa gia đình, sự gắn kết trong cộng đồng mà còn ngăn chặn những hậu quả đau thương, tránh để đồng tiền và đất đai trở thành ngòi nổ phá vỡ tình thân.
Ảnh minh họa
Hòa giải trong tranh chấp đất đai là gì?
Hòa giải tranh chấp đất đai là một phương thức giải quyết các mâu thuẫn, xung đột liên quan đến quyền sử dụng đất, nhằm hạn chế và chấm dứt tranh chấp giữa các bên liên quan, bao gồm cả giữa người dân hoặc với nhà nước. Quá trình này hướng tới việc đạt được sự đồng thuận thông qua thương lượng trực tiếp hoặc nhờ sự can thiệp của một bên trung gian độc lập.
Hòa giải trong tranh chấp đất đai được quy định như thế nào?
Trước đây Luật đất đai 2013, quy định về hòa giải tranh chấp đất đai theo quy định tại khoản 1 và khoản 2 điều 202 với tinh thần khuyến khích tự hòa giải và có quy định về hòa giải tại Ủy ban nhân dân cấp xã. Tuy nhiên, khoản 2 Điều 3 Nghị quyết 04/2017/NQ-HĐTP có những tranh chấp về đất đai không bắt buộc phải hòa giải tại Ủy ban nhân dân cấp xã trước khi khởi kiện, theo đó “Đối với tranh chấp khác liên quan đến quyền sử dụng đất như: tranh chấp về giao dịch liên quan đến quyền sử dụng đất, tranh chấp về thừa kế quyền sử dụng đất, chia tài sản chung của vợ chồng là quyền sử dụng đất,… thì thủ tục hòa giải tại Ủy ban nhân dân xã, phường, thị trấn nơi có đất tranh chấp không phải là điều kiện khởi kiện vụ án”.
Hiện nay, quy định về hòa giải trong Luật đất đai 2024 đã có những điểm đổi mới. Theo đó, hòa giải trong tranh chấp đất đai được quy định tại Điều 235 Luật Đất Đai 2024 gồm :
- Hòa giải tại cơ sở (Nhà nước khuyến khích )
- Hòa giải tại UBND xã, phường, thị trấn nơi có đất tranh chấp.
- Hòa giải thương mại và hòa giải khác theo quy định của pháp luật
Điểm khác biệt lớn nhất của Luật đất đai 2024 về vấn đề hòa giải chính là quy định việc hòa giải trước khi khởi kiện là thủ tục bắt buộc “Trước khi cơ quan nhà nước có thẩm quyền giải quyết tranh chấp đất đai [..] các bên tranh chấp phải thực hiện hòa giải tại Ủy ban nhân dân cấp xã nơi có đất tranh chấp.” Quy định trên cho thấy rằng nếu không thực hiện bước hòa giải tại Ủy ban nhân dân xã, Tòa án sẽ trả đơn khởi kiện khi các bên nộp hồ sơ khởi kiện hoặc UBND cấp huyện, UBND cấp tỉnh từ chối tiếp nhận đơn đề nghị giải quyết tranh chấp đất đai dù thuộc thẩm quyền của những cơ quan này do thiếu điều kiện tiếp nhận, thụ lý.
Thành phần của Hội đồng hòa giải
Thành phần Hội đồng hòa giải tranh chấp đất đai, quy định tại điểm b khoản 2 Điều 235 Luật Đất đai 2024 gồm: Chủ tịch hoặc Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp xã là Chủ tịch Hội đồng, đại diện Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp xã, công chức làm công tác địa chính, người sinh sống lâu năm biết rõ về nguồn gốc và quá trình sử dụng đối với thửa đất tranh chấp (nếu có). Tùy từng trường hợp cụ thể, có thể mời đại diện tổ chức, cá nhân khác tham gia Hội đồng hòa giải tranh chấp đất đai
Nhưng trong thực tế, nhiều trường hợp diễn ra không đúng, không đảm bảo về thành phần Hội đồng hòa giải; biên bản hòa giải có thể bị vô hiệu. Điều này khiến quá trình giải quyết tranh chấp kéo dài, gây mất thời gian và công sức.
VD : Ông A tranh chấp đất với ông B. UBND xã tổ chức hòa giải nhưng không có mặt đại diện UBND hoặc không có chữ ký đầy đủ của các bên. Sau đó, ông A khởi kiện ra tòa nhưng tòa trả lại hồ sơ, yêu cầu UBND xã tổ chức hòa giải lại theo đúng quy định.
Thủ tục hòa giải trong tranh chấp đất đai
Thủ tục hòa giải trong đất đai được quy định tại Điều 105 Nghị định 102/2024/NĐ-CP.
Ảnh minh họa
Vì sao cần phải hòa giải trong tranh chấp đất đai?
Hòa giải trong tranh chấp đất đai đóng vai trò quan trọng trong việc giảm thiểu tình trạng xung đột trở nên trầm trọng, tiết kiệm thời gian và chi phí cho các bên liên quan, đồng thời góp phần giữ gìn trật tự xã hội. Theo quy định tại Điều 236 Luật Đất đai 2024, đối với tranh chấp về quyền sử dụng đất mà không có giấy chứng nhận quyền sử dụng đất hoặc không có đủ cơ sở pháp lý để xác định quyền sử dụng, thì hòa giải tại UBND cấp xã là bước bắt buộc trước khi khởi kiện ra tòa. Nếu không thực hiện hòa giải hoặc hòa giải không đúng quy trình, tòa án có quyền từ chối thụ lý vụ án.
Trường hợp hòa giải thành công, các bên có thể thực hiện theo thỏa thuận. Nếu hòa giải không thành hoặc một bên vắng mặt hai lần liên tiếp, UBND cấp xã lập biên bản xác nhận và gửi cho các bên liên quan. Đây là căn cứ để người có yêu cầu giải quyết tranh chấp có thể khởi kiện ra Tòa án nhân dân cấp huyện hoặc đề nghị giải quyết tại UBND cấp huyện/tỉnh tùy vào từng loại tranh chấp. Vì vậy, hòa giải không chỉ là thủ tục bắt buộc mà còn là cơ hội giúp các bên tìm ra giải pháp ổn thỏa, tránh những tranh chấp kéo dài và phức tạp hơn khi đưa ra tòa.
Thực trạng khi thực hiện hòa giải trong đất đai
Hiện nay, công tác hòa giải trong tranh chấp đất đai vẫn còn mang tính hình thức, chưa đạt hiệu quả như mong muốn, dẫn đến nhiều vụ việc kéo dài, gây bức xúc cho người dân. Ở nhiều địa phương, hòa giải chỉ được xem như một thủ tục bắt buộc trước khi khởi kiện, thay vì một giải pháp thực chất giúp giải quyết tranh chấp từ gốc.
Một số hội đồng hòa giải được thành lập nhưng chưa đảm bảo đầy đủ thành phần theo quy định, khiến quá trình hòa giải thiếu tính khách quan và hiệu quả. Nhiều biên bản hòa giải mang tính đối phó, không đảm bảo giá trị pháp lý, dẫn đến việc tranh chấp dù đã qua hòa giải vẫn phải tiếp tục đưa lên tòa án hoặc cơ quan cấp trên, gây lãng phí thời gian và nguồn lực.
Dù vậy, việc giải quyết tranh chấp đất đai vẫn cần quay về cấp cơ sở – xã, phường – nơi hiểu rõ nhất tình hình thực tế và có thể can thiệp kịp thời. Đây cũng là hướng đi phù hợp với chủ trương cải cách hành chính, tinh gọn bộ máy, tập trung vào hai cấp chính quyền địa phương là cấp xã và cấp tỉnh. Khi cấp xã được trao thêm quyền hạn và nâng cao trách nhiệm, cùng với việc cải thiện chất lượng hòa giải, tranh chấp đất đai có thể được giải quyết hiệu quả ngay từ đầu, giảm áp lực cho cấp trên và mang lại lợi ích thiết thực cho người dân.
Huyền My – Thực tập sinh Văn phòng luật sư Đồng Đội
Thông tin liên hệ:
Văn phòng luật sư Đồng Đội: P2708, Tòa nhà VP3 Bán đảo Linh Đàm, Hoàng Liệt, Hoàng Mai, Hà Nội
Điện thoại: 0936.026.559 – Email: tranxuantien1964@gmail.com
Website: https://dongdoilaw.vn
Facebook: https://www.facebook.com/dongdoilaw
Youtube: https://www.youtube.com/c/VănphòngluậtsưĐồngĐội
Tiktok: https://www.tiktok.com/@vpls_dongdoi
