Trong quá trình đổi mới ở nước ta, đặc biệt là những năm gần đây, việc xây dựng cơ sở hạ tầng, khu công nghiệp, khu đô thị mới… đã phát triển nhanh chóng đáp ứng nhu cầu công nghiệp hóa – hiện đại hóa đất nước. Vì vậy, vấn đề thu hồi đất, bồi thường để giải phóng mặt bằng (sau đây gọi là GPMB) để thực hiện các công trình quốc phòng an ninh, lợi ích quốc gia, công cộng là một khâu quan trọng, then chốt của quá trình phát triển. Bên cạnh đó, vấn đề này cũng là một vấn đề hết sức nhạy cảm và phức tạp, tác động tới mọi mặt như đời sống kinh tế, xã hội và cộng đồng dân cư. Nói cách khác, GPMB cần phải hướng đến mục đích cân bằng được lợi ích của cả chủ đầu tư và người dân.
-
Pháp luật hiện hành về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi giải phóng mặt bằng
Bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi GPMB là một trong những giải pháp cần thiết phải thực hiện khi Nhà nước ra quyết định thu hồi đất nhằm đền bù những thiệt hại tổn thất gây ra, trả lại tương xứng với giá trị hoặc công lao cho người sử dụng đất đang cư trú ổn định trên phần diện tích đất nói trên. Trong đó, giá trị quyền sử dụng đất có thể là: giá trị bằng tiền, bằng vật chất khác, do các quy định của pháp luật điều tiết hoặc do thỏa thuận giữa các chủ thể đối với một diện tích đất xác định. Theo đó, người dân khi bị Nhà nước thu hồi đất thì sẽ được bồi thường bằng việc giao đất có cùng mục đích sử dụng với loại đất thu hồi, nếu không có đất thì bồi thường bằng tiền theo giá đất cụ thể của loại đất thu hồi do UBND cấp tỉnh quyết định tại thời điểm quyết định thu hồi đất căn cứ quy định tại Điều 74 Luật đất đai 2013.
Ngoài việc được bồi thường về đất, người dân bị thu hồi đất còn được Nhà nước bồi thường chi phí đầu tư vào đất còn lại, cũng như được hỗ trợ ổn định đời sống và sản xuất; hỗ trợ đào tạo, chuyển đổi nghề và tìm kiếm việc làm đối với trường hợp thu hồi đất nông nghiệp của hộ gia đình, cá nhân trực tiếp sản xuất nông nghiệp, thu hồi đất ở kết hợp kinh doanh dịch vụ của hộ gia đình, cá nhân mà phải di chuyển chỗ ở; hỗ trợ tái định cư đối với trường hợp thu hồi đất ở của hộ gia đình, cá nhân, người Việt Nam định cư ở nước ngoài mà phải di chuyển chỗ ở,… Như vậy, có thể thấy pháp luật hiện hành đã quy định rất rõ về quyền lợi của người dân khi bị Nhà nước thu hồi đất. Thế nhưng thực trạng GPMB và bồi thường khi GPMB còn nhiều bất cập.
-
Thực trạng việc GPMB và bồi thường khi giải phóng mặt bằng
Trên thực tế, vấn đề GPMB luôn là vấn đề khó khăn cho các cơ quan nhà nước, người thực thi công vụ và cả người dân. Nhất là vấn đề bồi thường GPMB sao cho hài hòa lợi ích giữa Nhà nước và việc an sinh xã hội của người dân. Trên thực tế có nhiều vụ việc người dân bị thu hồi đất không đồng ý với phương án bồi thường, hỗ trợ tái định cư của chính quyền đưa ra.
Theo thống kê, 90% khiếu nại hành chính của người dân liên quan đến đất đai. Nguyên nhân của các vụ khiếu kiện là do mức giá bồi thường thấp, chưa đảm bảo an sinh xã hội cho người dân sau GPMB; quy trình thủ tục trong việc thu hồi, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư không đúng quy định pháp luật;…
Thực tế có rất nhiều trường hợp thu hồi đất ở của người dân đang sinh sống, làm việc nhưng mức bồi thường và hỗ trợ không đủ để họ có thể tìm kiếm một nơi ở mới khiến những gia đình này không có chỗ ở cũng như mất phần thu nhập chính khiến đời sống khó khăn, quyền lợi của người dân không được đảm bảo. Còn đối với đất nông nghiệp, người dân bị thu hồi phần lớn diện tích đất của hộ gia đình, hợp tác xã, dẫn đến khó khăn trong “kiếm kế sinh nhai” hậu GMPB.
Ví dụ gần đây tại xã Y, huyện H, tỉnh T người dân đã phản đối việc thu hồi đất nông nghiệp để phân lô bán nền vì giá bồi thường đất thấp (20 triệu đồng/1 sào 500m2). Họ dựng lều để ngăn cản đơn vị thi công san lấp mặt bằng.
Hay vụ cưỡng chế, thu hồi đất đối với 02 hộ dân ở tỉnh L, để ngăn cản việc cưỡng chế, người dân cố thủ trong nhà, chuẩn bị 150 bình ga nhỏ, 40 bình ga lớn, 200 lít xăng…ném gạch, đá, bom xăng về phía lực lượng chức năng để ngăn cản, gây thương tích cho 5 người.
Từ những vụ việc trên có thể thấy vấn đề bồi thường khi GPMB là vấn đề hết sức khó khăn và nếu xử lý không đúng, không hợp lý thì có thể làm ảnh hưởng quyền và lợi ích của người dân. Bởi khi thu hồi đất để thực hiện một dự án, người dân luôn là bên “bị thiệt thòi” hơn, đối với những người nông dân bị thu hồi đất nông nghiệp, họ mất đi tư liệu sản xuất và nguồn thu nhập chính; đối với người dân bị thu hồi đất ở, họ mất đi nơi cư trú ổn định, thậm chí nhiều người còn không muốn chuyển đến nơi tái định cư vì đã sống quen ở nơi cũ… Phó thủ tướng Trần Hồng Hà cũng đã phát biểu tại hội nghị lấy ý kiến về dự thảo luật Đất đai sửa đổi rằng: “Nếu việc chuyển dịch đất đai không đem lại lợi ích cho tất cả mọi người thì chuyển dịch đó không công bằng”. Vậy nên, khi GPMB phải cân nhắc hài hòa lợi ích của chủ đầu tư và cả người dân để không xâm phạm đến lợi ích hợp pháp của người dân cũng như vấn đề an sinh xã hội sau khi GPMB của người dân, đảm bảo họ tiếp tục có nguồn sản xuất, sinh sống thì việc GPMB mới có ý nghĩa.
-
Giải pháp khi giải phóng mặt bằng
Vậy nên, việc quan tâm đến an sinh xã hội của người dân khi GPMB là rất cần thiết. Cơ quan có thẩm quyền, chủ đầu tư cần có giải pháp phù hợp trong thời kỳ sửa đổi, bổ sung Luật đất đai để bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của người dân.
Thứ nhất, luật phải quy định rõ trách nhiệm của các cơ quan trong việc khảo sát thực tế, điều tra xã hội học, nhân khẩu học… của khu vực bị thu hồi trước khi lập phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư. Cùng với đó là quy định về việc lập kế hoạch, chương trình đào tạo nghề, bố trí việc làm, chăm sóc sức khỏe… cho người dân bị thu hồi đất.
Thứ hai, việc thu hồi và công tác bồi thường, hỗ trợ tái định cư phải được thực hiện theo trình tự, thủ tục luật định. Trước khi tiến hành thu hồi đất, cơ quan chức năng phải thông báo, tuyên truyền cho người dân, lấy ý kiến của người dân về vấn đề thu hồi cũng như đưa ra phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư cho người dân. Rồi khi thu hồi xong thì phải tiến hành bồi thường, hỗ trợ, tái định cư cho người dân theo đúng quy định pháp luật, người dân phải được hưởng đầy đủ những khoản bồi thường, hỗ trợ hay tái định cư. Và chỉ triển khai thực hiện dự án khi đã GPMB xong, tức là người dân đã được đảm bảo quyền lợi hợp pháp, không còn khiếu nại, tố cáo.
Thứ ba, việc bồi thường bằng đất phải theo quy hoạch, kế hoạch của địa phương nhưng phải đảm bảo quyền lợi của người dân. Ví dụ, đối với việc thu hồi đất nông nghiệp nên có chính sách phù hợp, ví dụ như cho chuyển đổi mục đích sử dụng đất trước sau đó mới thu hồi để bảo đảm quyền lợi cho người nông dân bị thu hồi.
Thứ tư, bên cạnh việc bồi thường bằng đất thì cơ quan thẩm quyền có thể bồi thường, hỗ trợ người dân bằng nhiều phương án khác như bồi thường bằng tiền, hỗ trợ chuyển đổi việc làm, kêu gọi những nhà hảo tâm, mạnh thường quân đóng góp giúp người dân xây dựng nhà mới, tạo công ăn việc làm… đảm bảo cuộc sống của người dân sau khi GPMB.
Thứ năm, chính quyền cũng cần quan tâm đến thiệt hại tinh thần của người dân sau khi thu hồi đất. Bởi nhiều trường hợp, phần đất bị thu hồi là nơi của tổ tiên, dòng họ, cha mẹ để lại, họ cũng đã quen với phong tục tập quán ở nơi đó nên khi bố trí tái định cư ở một nơi khác thì sẽ ảnh hưởng nhiều đến đời sống của họ.
Thu hồi đất vì mục đích quốc phòng an ninh, phát triển kinh tế xã hội vì lợi ích quốc gia công cộng giúp phát triển đất nước là điều cần thiết, tuy nhiên, việc thu hồi đất này cũng cần phải hài hòa với lợi ích của dân, đảm bảo cuộc sống của người dân sau GPMB. Bởi “Nếu không giải quyết dứt điểm thì sẽ không thể ngăn được các vụ khiếu kiện và khiếu nại của người dân, thậm chí rất dễ xảy ra những tranh chấp và nặng hơn là tính mạng con người”. Việc bồi thường, hỗ trợ khi thu hồi đất không chỉ có căn nhà, miếng đất tái định cư, bằng hoặc hơn ở đây còn là không gian sinh sống, điều kiện hạ tầng, sinh kế… của người dân.
Mời quý độc giả theo dõi chia sẻ của Luật sư Trần Xuân Tiền về vấn đề giải phóng mặt bằng dưới đây:
@vpls_dongdoi Luật sư Trần Xuân Tiền giải đáp một số ý kiến thắc mắc của độc giả về quy trình giải phóng mặt bằng… #vplsdd #gpmb #quytrinh #chiase #phapluat #luuy
Người viết: Trần Thị Minh Hạnh – Lê Thị Lan Anh
Thông tin liên hệ:
Thông tin liên hệ:
Văn phòng luật sư Đồng Đội: P2708, Tòa nhà VP3 Bán đảo Linh Đàm, Hoàng Liệt, Hoàng Mai, Hà Nội
Điện thoại: 0936.026.559 – Email: tranxuantien1964@gmail.com
Website: https://dongdoilaw.vn
Facebook: https://www.facebook.com/dongdoilaw
Youtube: https://www.youtube.com/c/VănphòngluậtsưĐồngĐội